Παιδική κι εφηβική επιληψία

Η επιληψία αποτελεί κοινό πρόβλημα της παιδικής ηλικίας. Υπολογίζεται ότι περίπου 1% των παιδιών το εμφανίζει. Η απροσδόκητη εμφάνιση των κρίσεων, ο φόβος για τυχόν τραυματισμό ή πνιγμό του παιδιού και η ανησυχία για τη μελλοντική έκβαση προκαλούν μεγάλο άγχος και ανασφάλεια στην οικογένεια. Άλλωστε, οι κοινωνικές προκαταλήψεις που υπάρχουν για τη νόσο, έχουν ως αποτέλεσμα η διάγνωση της επιληψίας, σε πολλές περιπτώσεις, να αποτελεί "οικογενειακό μυστικό". Πολύ συχνά επιβάλλονται υπερβολικοί και άσκοποι περιορισμοί ή απαγορεύσεις στις δραστηριότητες του παιδιού. Στη φάση της εφηβείας, τέτοιοι περιορισμοί πολύ συχνά έχουν το αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Υπάρχει μερικές φορές κάποια σύγχυση όσον αφορά στην επίδραση της εφηβείας στην επιληψία. Σε παλαιότερες εποχές πίστευαν ότι στη φάση της εφηβείας οι κρίσεις γίνονται συχνότερες και ότι η εφηβεία είναι η πλέον ακατάλληλη χρονική περίοδος για τυχόν διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής. Οι σύγχρονες αντιλήψεις ασφαλώς διαφέρουν από τις απόψεις αυτές. Είναι πλέον σαφές ότι η πορεία της επιληψίας κατά την εφηβεία εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τον τύπο της επιληψίας ή το επιληπτικό σύνδρομο που εμφανίζει ο ασθενής. Το θέμα της επιληψίας στα παιδιά, για γιατρούς και γονείς είναι αρκετά περίπλοκο. Αυτό, επειδή μπορεί τα συμπτώματα να μην είναι επαρκώς εμφανή (κρυπτοεπιληψία), μπορεί να είναι ανεπαρκή, να καλύπτονται μέσα στην καθημερινότητα (πονοκέφαλοι) ή να είναι τόσο σύντομα και ιδιόρρυθμα που να διαφεύγουν της παρατήρησης γονιών και ιατρών. Κάθε μορφή επιληψίας όταν αρχίζει στην παιδική ηλικία έχει ένα αθροιστικά εκφυλιστικό έργο για τον εγκέφαλο, δημιουργώντας άνοιες (αρχή με μαθησιακές διαταραχές) ή προκαλώντας ένα υπόβαθρο για διάφορες εγκεφαλοπάθειες σε συνδυασμό με αλλεργίες, τραύματα ή καταχρήσεις ουσιών. Κάποιες από τις μορφές επιληπτικών κρίσεων της παιδικής ηλικίας είναι οι ονομαζόμενες «καλοήθεις» κρίσεις. Ξεκινούν περίπου τον έκτο μήνα της ζωής του παιδιού και αναπτύσσονται σταδιακά χωρίς εμφανή τυπικά για επιληψία συμπτώματα. Χαρακτηριστικό τους, η εμφάνιση μετά από ύπνο ή μετά από έντονη κόπωση ή ψυχική ταλαιπωρία (παρουσιάζονται με μία δυσαισθησία από την μια μεριά του προσώπου και μούδιασμα με συστροφή του ενός άνω άκρου και τονικές κινήσεις του κορμού). Σχεδόν πάντα συνοδεύονται αυτού του είδους οι κρίσεις από διαταραχές της ομιλίας, έκφρασης και συμπεριφοράς. Σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχει μια γονιδιακή – κληρονομική προδιάθεση. Εάν ψάξει κανείς το ιστορικό των γονιών προσεκτικά υπάρχουν συνήθως αναφορές για πονοκεφάλους, ιλίγγους ή εμπύρετους σπασμούς. Σε αρκετά από τα παιδιά υπάρχει και ιστορικό περιγεννητικής βλάβης (διαταραχή κατά την διάρκεια της κύησης του τοκετού ή στην λοχεία). Σε αυτές τις περιπτώσεις μεγάλο ρόλο παίζουν τα τραύματα, οι λοιμώξεις κυρίως από ιούς, η κακή διατροφή ή οι καταχρήσεις γονέων (κάπνισμα, ουσίες κλπ.). Η διάγνωση παιδικής επιληψίας είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η συμπτωματολογία είναι περίπλοκη με πάρα πολλές ποικίλες κλινικές εκφράσεις και δύσκολα γίνεται αντιληπτή. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι προτιμότερο να γίνονται επανειλημμένα εξετάσεις . Η πορεία ενός ασθενούς με επιληψία στην εφηβεία, εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το επιληπτικό σύνδρομο που εμφανίζει. Υπάρχουν επιληπτικά σύνδρομα που κατά κανόνα σταματάνε στην αρχή της εφηβείας, ενώ άλλα που πρωτοεμφανίζονται στην ηλικία αυτή ή που χρονίζουν. Απαραίτητη είναι σωστή ενημέρωση του εφήβου για το πρόβλημά του. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται καλύτερη συνεργασία στη φαρμακοθεραπεία αλλά και στην τήρηση των κάποιων περιορισμών που πρέπει να επιβληθούν. Οι προτάσεις για περιορισμούς κάποιων δραστηριοτήτων πρέπει να γίνονται με σεβασμό στην προσωπικότητα και τη γνώμη του εφήβου και αφού δοθούν οι ανάλογες επεξηγήσεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Η Επιληψία ως ιατρικό φαινόμενο(1.1 Παθογενετικοί μηχανισμοί της επιληψίας 1.2. Επίπεδα ιατρικής μέριμνας 1.3. Ηλεκτροεγκεφαλογραφία 1.4. Γενικευμένες κρίσεις 1.5. Επιληπτικός σπασμός 1.6. Πυρετικοί σπασμοί 1.7. Αντιμετώπιση Επιληψίας i) Φαρμακευτική αγωγή ii) Κετονική δίαιτα) 1.1. ΠΑΘΟΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ Η Επιληψία είναι μια από τις πιο κοινές νευρολογικές παθήσεις και απαντάται σε όλες τις χώρες του κόσμου. Μέχρι 5% του πληθυσμού παγκοσμίως θα έχει τουλάχιστον μία επιληπτική κρίση κατά την διάρκεια της ζωής του. Σε κάθε δεδομένη στιγμή περίπου 50 εκατομμύρια ανθρώπων έχουν επιληψία. Η Επιληψία έχει σημαντικές κοινωνικές, φυσικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Μέχρι 70% των αντιεπιληπτικών ανθρώπων μπορεί με την κατάλληλη θεραπεία να ελεγχθούν πλήρως. Επιληψία είναι παροξυσμική και πρόσκαιρη διαταραχή της εγκεφαλικής λειτουργίας που εμφανίζεται ξαφνικά, παύει αυτόματα και έχει τάση να επαναλαμβάνεται. Η νόσος αποτελεί την κλινική εκδήλωση αυτόματης διέγερσης των νευρώνων. Η εκφόρτιση των νευρώνων μπορεί να παραμείνει εντοπισμένη, όπως συμβαίνει στην εστιακή επιληψία, ή να διαδοθεί σε ολόκληρο τον εγκέφαλο (γενικευμένη επιληψία). Το αίτιο της επιληψίας οφείλεται σε άλλα, ποικίλα αίτια, όπως εγκεφαλικές κακώσεις κατά τον τοκετό, εγκεφαλίτιδες, τραύματα του κρανίου, αρτηριοσκλήρωση, όγκοι του εγκεφάλου κ.α. Υπάρχουν όμως και μορφές επιληψίας στις οποίες δε βρίσκεται καμιά ανατομοπαθολογική βλάβη. Η επιληψία μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή της λεγόμενης «μεγάλης επιληπτικής προσβολής», η οποία εκδηλώνεται με απότομη απώλεια της συνείδησης και με παροξυσμό σπασμών: ο ασθενής πέφτει στο έδαφος, όλοι οι μύες εμφανίζουν τονική σύσπαση και μετά τριάντα δευτερόλεπτα αρχίζουν βίαιοι κλωνικοί σπασμοί που τινάζουν ολόκληρο το σώμα με ολοένα ταχύτερο ρυθμό. Γενικά, η κρίση διαρκεί λίγα λεπτά και ύστερα από βαθύ ύπνο ακολουθεί πλήρης ανάληψη του ατόμου. Μια άλλη κλινική μορφή της νόσου είναι η λεγόμενη «μικρή επιληπτική προσβολή». Το άτομο έχει στιγμιαία απώλεια της συνείδησης και μένει ακίνητο, διακόπτοντας την εργασία που εκτελούσε. Δεν εμφανίζονται κρίσεις σπασμών και η ανάνηψη είναι σχεδόν άμεση. Παραλλαγή της μικρής επιληπτικής προσβολής είναι η «ακινητική επιληψία» και η «μυοκλονική επιληψία», μορφές που εμφανίζονται σχεδόν αποκλειστικά στα παιδιά. Μερικές φορές η επιληψία μπορεί να εκδηλωθεί χωρίς σπασμούς, μόνο με ψυχικά συμπτώματα, όπως ξαφνικό και αδικαιολόγητο αίσθημα τρόμου, αποξένωση από το περιβάλλον, διαταραχές της προσωπικότητας ή με ιδιότροπη και παράλογη συμπεριφορά. Η διάγνωση της επιληψίας είναι αρκετά εύκολη σήμερα χάρη στην ηλεκτροεγκεφαλογραφία. Ένα από τα πιο συζητημένα προβλήματα είναι εκείνο της ενδεχόμενης πνευματικής έκπτωσης που μπορεί να προκαλεί η επιληψία. Στην πραγματικότητα το 80% των επιληπτικών έχει πνευματικό επίπεδο τέτοιο ώστε να μην αποτελεί εμπόδιο σε μια φυσιολογική κοινωνική ζωή. Στο υπόλοιπο 20% το μέγεθος της πνευματικής καθυστέρησης ποικίλλει και είναι ανάλογο με τη συχνότητα των κρίσεων και την πρωιμότητα της εμφάνισης. Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με την ύπαρξη μιας υποτιθέμενης επιληπτικής προσωπικότητας: συχνά υποστηρίχτηκε ότι οι επιληπτικοί παρουσιάζουν διαταραχές του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς η οποία χαρακτηρίζεται από εγωκεντρισμό, θρασύτητα, υπερευαισθησία, νευρικότητα, εύκολους καβγάδες, πνευματική δυσκαμψία κ.α. Χωρίς αμφιβολία αν πολλά από τα χαρακτηριστικά αυτά παρατηρούνται μερικές φορές στους ασθενείς αυτούς, στην πραγματικότητα σημαντικός παράγοντας για την εμφάνιση τους αποδίνεται στον τύπο της διαπαιδαγώγησης που έχουν λάβει τα άτομα αυτά και στον τρόπο με τον οποίο το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον δέχτηκε την πάθησή τους. Όσον αφορά την επαγγελματική δραστηριότητα δεν υπάρχουν απόλυτες αντενδείξεις για τον επιληπτικό, αρκεί να τηρούνται ορισμένες προφυλάξεις για να αποφεύγονται επικίνδυνες για αυτόν καταστάσεις όπως π.χ. η οδήγηση αυτοκινήτου ή η αναρρίχησή του σε σκαλωσιές. 1.2. ΕΠΙΠΕΔΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ Μπορούν να διαχωριστούν σε: Επίπεδο 1: επιληψίες που δε δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα. Μέριμνα σε ελεύθερο περιβάλλον από το θεράποντα ιατρό. Περιστασιακή επίσκεψη στο νευρολόγο, κατά την έναρξη και διακοπή της θεραπείας. Επίπεδο 2: φαρμακοανθεκτικές επιληψίες που συνοδεύονται ενδεχομένως από γνωστικές διαταραχές και/ή διαταραχές συμπεριφοράς. Μέριμνα από πολλές ειδικότητες (νευρολόγος, παιδονευρολόγος, νευροφυσιολόγος, νευροακτινολόγος, νευροψυχολόγος, ψυχίατρος, ψυχολόγος κ.λ.π.)σε επίπεδο νοσοκομειακών μονάδων επιληπτολογίας, ή ειδικά κέντρα. Επίπεδο 3: φαρμακοανθεκτικές επιληψίες που μπορούν να θεραπευτούν χειρουργικά. Μέριμνα σε επίπεδο νοσοκομειακών μονάδων εξειδικευμένων στη χειρουργική της επιληψίας. Επίπεδο 4: επιληψίες των οποίων η σοβαρότητα ή η συνοδός αναπηρία δεν επιτρέπουν φυσιολογική ένταξη στην κοινωνία. Μέριμνα μακράς διάρκειας σε ιδρύματα. Υπάρχουν πάρα πολλά ήδη επιληπτικών κρίσεων τα οποία διακυμαίνονται από πολύ σύντομες (δευτερόλεπτα) αλλοιώσεις της συνείδησης ή τα τινάγματα μέχρι σοβαράς μορφής παρατεταμένους τονικοκλονικούς σπασμούς. Οι επιληπτικές κρίσεις ταξινομούνται σύμφωνα με το που ξεκινούν στον εγκέφαλο, όπως για παράδειγμα: Εστιακές κρίσεις Είναι αποτέλεσμα υπερβολικής ηλεκτρικής εκφόρτισης, που περιορίζεται σε μια περιοχή του εγκεφάλου. Έτσι το παιδί μπορεί να παρουσιάζει σπασμούς σε ένα μέρος του σώματος (για παράδειγμα δεξί χέρι και πόδι), ή να παρουσιάζει διαταραχές της όρασης, ακοής ή άλλων αισθήσεων. Τα παιδιά αυτά δε χάνουν τις αισθήσεις τους. Υπάρχει όμως περίπτωση οι σπασμοί αυτοί στην συνέχεια να γενικευτούν και να ακολουθήσει και απώλεια της συνείδησης. Τότε λέγονται σύνθετοι σπασμοί.Οι κρίσεις αυτές, όπως έχει αναφερθεί, μπορεί να γενικευθούν μετά από σύντομο χρονικό διάστημα και ο ασθενής να παρουσιάσει γενικευμένες τονικοκλονικούς σπασμούς. Γενικευμένες Κρίσεις Οι κρίσεις αυτές προκύπτουν μετά από ηλεκτρική εκφόρτιση από ολόκληρο τον εγκεφαλικό φλοιό και οι οποίες προκαλούν απότομα απώλεια επαφής με το περιβάλλον, λιποθυμία ή και τονικοκλονικούς σπασμούς ή σφίξιμο. Επιληπτική Κατάσταση Η κατάσταση αυτή είναι σοβαρή και επιβλαβής για την υγεία διότι χαρακτηρίζεται από παρατεταμένους τονικοκλονικούς σπασμούς ή παρατεταμένες αφαιρετικές κρίσεις οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις δεν απαντούν ικανοποιητικά με την αρχική φαρμακοθεραπεία. Οι ασθενείς αυτοί εισάγονται σε εντατικές μονάδες παρακολούθησης και τους χορηγούνται διάφορα φάρμακα μέχρι να σταματήσουν οι επιληπτικοί σπασμοί. 1.3. ΗΛΕΚΤΡΟΕΓΚΕΦΑΛΟΓΡΑΦΙΑ Το Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ( ΗΕΓ ) αποτελεί παθητική καταγραφή της ηλεκτρικής δράσης του εγκεφάλου σε μορφή κυμάτων (σε χαρτί ή ηλεκτρονικό υπολογιστή) για περίπου 30-90 λεπτά. Είναι εξέταση ακίνδυνη ,μη επεμβατική,χαμηλού κόστους και εύκολα επαναλαμβάνεται αν κριθή απαραίτητο από το γιατρό. Προσφέρει διαγνωστικά και προγνωστικά: 1. Να εντοπίσουμε τη παθολογία και πιθανή εστία, 2. Να κατατάξουμε τους σπασμούς και έτσι να 3. Επιλέξουμε το πιο κατάλληλο φάρμακο στη κάθε περίπτωση Μεθοδολογία Το ΗΕΓ καταγράφει την εγκεφαλική ηλεκτρική δραστηριότητα δια μέσου ηλεκτροδίων επιφανείας, τα οποία τοποθετούνται στο κρανίο με τυποποιημένο τρόπο. Τα ηλεκτρόδια συνδέονται μεταξύ τους σύμφωνα με διατάξεις διάφορης πολυπλοκότητας. Ένα απλό ΗΕΓ διαρκεί περίπου 20 λεπτά. Πρέπει να καταγραφούν τρεις έως τέσσερις διαφορετικές διατάξεις. Η αντιδραστικότητα των ΗΕΓ δραστηριοτήτων αξιολογείται με απλές δοκιμασίες: άνοιγμα των ματιών , σύσφιξη της γροθιάς. Δύο τύποι ενεργοποίησης γίνονται συστηματικά. Η υπέρπνοια συνίσταται στο να ανασάνει ο ασθενής βαθιά και για 3 έως 5 λεπτά για να προκληθεί υποκαπνοία με αναπνευστική αλκάλωση: αυτές οι βιοχημικές αλλαγές μπορεί να προκαλέσουν ΗΕΓ ανωμαλίες ή να επάγουν κρίσεις. Στα διαλείποντα φωτεινά ερεθίσματα χρησιμοποιούνται φωτεινές λάμψεις σύντομες και έντονες, των οποίων η συχνότητα αυξάνεται προοδευτικά και μπορούν να εφαρμοστούν με τα μάτια ανοιχτά, κλειστά ή αμέσως μετά το κλείσιμο των ματιών. Αυτή η τεχνική είναι σημαντική για τη διερεύνηση των φωτοευαίσθητων επιληψιών. Tο ΗΕΓ πολλών επιληπτικών ασθενών μπορεί να στερείται κάθε παροξυσμικής δραστηριότητας. Ομοίως, άτομα που ποτέ δεν εμφάνισαν επιληπτικές κρίσεις μπορεί τυχαία να εμφανίσουν ΗΕΓ δραστηριότητες που απαντώνται τυπικά στην πορεία αυτής της πάθησης. Κατά συνέπεια το ΗΕΓ δε μπορεί ποτέ από μόνο του να θέσει ή να αναιρέσει τη διάγνωση. Δεν υπάρχει παθολογικό ΗΕΓ παρά μόνο στον ασθενή’’. 1.4. ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ Έξι τύποι κρίσεων περιλαμβάνονται σ’αυτή την ομάδα: αφαιρέσεις, (τυπικές ή άτυπες), μυοκλονικές κρίσεις, τονικές κρίσεις, κλονικές κρίσεις, τονικοκλονικές κρίσεις, ατονικές κρίσεις. Αφαιρέσεις Oι αφαιρέσεις είναι κρίσεις μικρής διάρκειας που χαρακτηρίζονται πρωτίστως από αλλοίωση (ελάττωση ή κατάργηση) της συνείδησης. Τυπικές αφαιρέσεις Οι τυπικές αφαιρέσεις παρουσιάζουν αιφνίδια έναρξη και λήξη. Οι τυπικές αφαιρέσεις απαντώνται στις επιληψίες με αφαιρέσεις της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Υποδιαιρούνται σε έξι κλινικές παραλλαγές. Απλές αφαιρέσεις Στις απλές αφαιρέσεις μόνη η αλλαγή του επιπέδου συνείδησης συνοψίζει ολοκληρωτικά την κλινική εικόνα. Το άτομο, συχνά ένα παιδί, ακινητοποιείται με το βλέμμα στο κενό διακόπτοντας την τρέχουσα δραστηριότητα για μεταβλητό χρονικό διάστημα 5 έως 30 δευτερολέπτων. Με το τέλος της κρίσεως το άτομο επανέρχεται στη δραστηριότητά του, χωρίς να θυμάται το επεισόδιο. Αφαιρέσεις με κλονικά στοιχεία Στις αφαιρέσεις με κλονικά στοιχεία, η αλλαγή του επιπέδου συνείδησης συνδέεται με ήπιες μυοκλονίες των βλεφάρων ή περιστοματικές που επαναλαμβάνονται ρυθμικά 3 φορές το δευτερόλεπτο. Αφαιρέσεις με ατονικά στοιχεία Οι αφαιρέσεις με ατονικά στοιχεία συνοδεύονται από ελάττωση του τόνου θέσης προξενώντας μία καμπτική κίνηση της κεφαλής και ενίοτε του κορμού. Αφαιρέσεις με τονικά στοιχεία Οι αφαιρέσεις με τονικά στοιχεία μπορεί να περιορίζονται σε μία στροφή των οφθαλμικών βολβών ή παρουσιάζουν έκταση της κεφαλής με οπισθώθηση του κορμού. Άτυπες αφαιρέσεις Οι άτυπες αφαιρέσεις χαρακτηρίζονται από προοδευτικότερη έναρξη και λήξη, γενικά μεγαλύτερη διάρκεια και συχνά μία λιγότερο έκδηλη αλλαγή του επιπέδου συνείδησης. Σε άλλες είναι παρόντα στοιχεία τονικά, ατονικά και/ή μυοκλονικά πιο έκδηλα και λιγότερο συμμετρικά απ’ότι στις τυπικές αφαιρέσεις. Μυοκλονικές κρίσεις Οι μυοκλονίες χαρακτηρίζονται στο νευροφυσιολογικό επίπεδο από ταυτόχρονη σύσπαση αγωνιστών και ανταγωνιστών μυών, που επιφέρει ένα αιφνίδιο και βραχύ τίναγμα, με ποικίλη εντόπιση και ένταση. Αυτά τα τινάγματα αλληλεπιδρούν με την κινητική δραστηριότητα και προξενούν αδεξιότητα, πτώση αντικειμένων και απότομη πτώση εφόσον επεκτείνονται στα κάτω άκρα. Κλονικές κρίσεις Οι κλονικές κρίσεις συμβαίνουν εκλεκτικά στο μικρό παιδί, ενίοτε στα πλαίσια πυρετικών σπασμών. Συνίστανται σε αμφοτερόπλευρα κλονικά τινάγματα, ενίοτε ασύμμετρα, προοδευτικά επιβραδυνόμενα, ποικίλης διάρκειας που συνοδεύονται από αλλαγή του επιπέδου συνείδησης και μετακριτική σύγχυση. Τονικές κρίσεις Οι τονικές κρίσεις χαρακτηρίζονται από μία μόνιμη μυϊκή σύσπαση, μη παλμική, που διαρκεί τουλάχιστον μερικά δευτερόλεπτα και συνδέεται με μία αλλαγή του επιπέδου συνείδησης, άπνοια και άλλες φυτικές διαταραχές. Ατονικές κρίσεις Οι ατονικές κρίσεις χαρακτηρίζονται από κατάργηση του τόνου θέσεως που προξενεί μία απότομη και τραυματική πτώση. Ενίοτε περιορίζονται σε μία απλή πτώση της κεφαλής προς τα εμπρός. Τονικοκλονικές κρίσεις Οι τονικοκλονικές κρίσεις είναι συχνότερες γενικευμένες κρίσεις. Ξεκινούν χωρίς πρόδρομα σημεία και στη συνέχεια εξελίσσονται σε τρεις φάσεις: τονική, κλονική και λύσης. Η τονική φάση διαρκεί 10 έως 20 δευτερόλεπτα. Ξεκινά με μία κραυγή. Η συνείδηση καταργείται από την αρχή. Η κλονική φάση διαρκεί περίπου 30 δευτερόλεπτα. Η διαλείπουσα χαλάρωση της τονικής μυϊκής σύσπασης προκαλεί αμφοτερόπλευρα, σύγχρονα, έντονα τινάγματα, τα οποία προοδευτικά αραιώνουν για να διακοπούν απότομα. Η φάση της λύσης διαρκεί από μερικά λεπτά έως μερικές δεκάδες λεπτών. Αμέσως μετά την κλονική φάση, το άτομο, υποτονικό και ακίνητο, παρουσιάζει βαθιά θόλωση της συνείδησης και πλήρη μυϊκή χαλάρωση. Η αναπνοή επανέρχεται, ευρεία και θορυβώδης. Το παιδί εκτός από τους σπασμούς μπορεί να παρουσιάσει και τα ακόλουθα συμπτώματα ·Απότομο κλάμα, απώλεια συνείδησης, απώλεια ούρων ή κοπράνων, έκκριση σιέλων, ταχυκαρδία. Συνήθως τα παιδιά μετά το τέλος της κρίσης κοιμούνται. 1.5. ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΟΣ ΣΠΑΣΜΟΣ Είναι ένα βραχύ επεισόδιο μεταβολής της συμπεριφοράς ή του επιπέδου συνείδησης, το οποίο συνήθως ξεκινάει απότομα, είναι βραχυχρόνιο (δηλαδή, έχει μικρή διάρκεια) και τις περισσότερες φορές σταματά μόνο του. Το επεισόδιο αυτό μπορεί να ακολουθείται από μία περίοδο υπνηλίας ή σύγχυσης. Κάθε άτομο μπορεί να εμφανίσει ένα επιληπτικό σπασμό. Δηλαδή ο επιληπτικός σπασμός είναι ο τρόπος με τον οποίο ακόμη και ένας φυσιολογικός εγκέφαλος μπορεί να απαντήσει σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις πχ, σε μία λοίμωξη του εγκεφάλου όπως μηνιγγίτιδα ή εγκεφαλίτιδα ή σε δηλητηρίαση από διάφορες τοξικές ουσίες π.χ. αλκοόλ κ.α.. Επομένως κάθε επιληπτικός σπασμός δεν σημαίνει επιληψία. Ο τύπος του σπασμού εξαρτάται από το αν η ηλεκτρική εκκένωση αφορά ένα μόνο τμήμα του εγκεφάλου ή ολόκληρο τον εγκέφαλο, γι' αυτό ο κλασικός διαχωρισμός των σπασμών είναι σε εστιακούς και σε γενικευμένους αντίστοιχα. Οι κλινικές εκδηλώσεις του εστιακού σπασμού εξαρτώνται από την περιοχή του εγκέφαλου που διεγείρεται Π.χ. κινητική, αισθητική, οπτική, ακουστική κ.ά. ενώ ο πρωτοπαθώς γενικευμένος σπασμός οφείλεται σε μία εκτεταμένη ηλεκτρική εκφόρτιση που συμβαίνει ταυτόχρονα και στα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια. Ο πλέον γνωστός σπασμός είναι ο γενικευμένος τονικοκλονικός σπασμός και συνοδεύεται από πτώση, απώλεια των αισθήσεων, τέντωμα του σώματος και ρυθμικές κινήσεις των μελών. Στα παιδιά συχνά εμφανίζονται και άλλοι τύποι κρίσεων όπως, οι αφαιρέσεις, μυοκλoνίες, εστιακοί σπασμοί κ.ά. Πολλοί πιστεύουν ότι οι μεγάλοι σπασμοί(δηλ οι γενικευμενοι τονικοκλονικοί) είναι πιο σοβαροί απ' ότι οι μικρότεροι (εστιακοί, αφαιρέσεις, μυοκλονίες). Συχνά όμως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, δηλ μερικοί μικροί σπασμοί μπορεί να είναι δυσκολότεροι στην αντιμετώπιση τους και να έχουν βαρύτερη πρόγνωση από ότι οι μεγάλοι. Πάντως, η κάθε περίπτωση πρέπει να εξατομικεύεται και το πρόβλημα του παιδιού να συζητείται με το γιατρό του. Συνήθως οι σπασμοί συμβαίνουν χωρίς κανένα εκλυτικό αίτιο. Όμως συχνά εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να υποβοηθήσουν την εμφάνισή τους. Αν τους γνωρίζουμε, μπορούμε να τους αποφύγουμε και να μειώσουμε τη συχνότητα των κρίσεων. Ένας από τους πιο συνηθισμένους παράγοντες είναι ο πυρετός, ιδιαίτερα όταν είναι υψηλός. Επίσης η έλλειψη ύπνου, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η σωματική και πνευματική καταπόνηση, το στρες και η εμμηνορρυσία στις γυναίκες. Ιδιαίτερα επικίνδυνος είναι ο συνδυασμός στέρησης ύπνου και οινοπνεύματος. Τέλος το φως που αναβοσβήνει μπορεί να προκαλέσει σπασμούς σε άτομα με φωτοευαισθησία. Συχνά οι γονείς συμβουλεύουν τα παιδιά να αποφύγουν αθλητικές δραστηριότητες με το φόβο ενός σπασμού, ενώ είναι πολύ σύνηθες αυτό να συμβεί στο σπίτι, παρά όταν το παιδί παίζει. Όταν ο ασθενής εντοπίσει εξωγενείς εκλυτικούς παράγοντες, σκόπιμο είναι να το αναφέρει στο γιατρό γιατί πιθανόν να υπάρχουν ιδιαίτεροι τρόποι αντιμετώπισης. Πώς πρέπει να συμπεριφερθούμε σε ένα μεγάλο επιληπτικό σπασμό. Α) Τι πρέπει να κάνουμε; Να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας και να κοιτάξουμε την ώρα. Να απομακρύνουμε αντικείμενα που μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμό στον ασθενή. Να βάλουμε ένα μαξιλάρι κάτω από το κεφάλι ή κάποιο μαλακό ρούχο. Να βγάλουμε τα γυαλιά αν υπάρχουν και να τον γυρίσουμε πλάγια ώστε να διατηρηθούν ανοικτοί οι αεραγωγοί προς αποφυγή πνιγμονής. Να καθαρίσουμε το σάλιο αν αυτό υπάρχει γύρω από το στόμα. Όταν αρχίσει να συνέρχεται ή βρίσκεται σε σύγχυση να τον καθησυχάσoυμε. Αν ο σπασμός διαρκεί θα πρέπει να ειδοποιήσουμε τον γιατρό ή εάν υπάρχει διαθέσιμο φάρμακο να το χρησιμοποιήσουμε (διαζεπάμη από το ορθό). Β) Τι να μην κάνουμε; Να μην επιχειρούμε μετακίνηση, ενώ ο σπασμός εξελίσσεται, εκτός εάν υπάρχει άμεσος κίνδυνος π.χ. αν ο σπασμός συμβαίνει σε έναν δρόμο που περνάνε αυτοκίνητα ή πάνω σε ένα κεφαλόσκαλο ή κοντά σε νερό κ.ά. Να μην προσπαθήσουμε να συγκρατήσουμε τις κινήσεις Να μην τον σηκώσουμε. Να μην προσπαθήσουμε να δώσουμε νερό ή φάρμακο από το στόμα κατά τη διάρκεια του σπασμού. Να μην τον ενοχλήσουμε την ώρα που το επεισόδιο έχει μόλις τελειώσει, αλλά να τον αφήσουμε να συνέλθει με ηρεμία και ησυχία επιβεβαιώνοντας τον ότι όλα θα πάνε καλά. Όταν γνωρίζουμε τις κρίσεις ενός ατόμου και τη συνήθη διάρκειά τους δεν είναι απαραίτητο να καλούμε το ασθενοφόρο ή τον γιατρό, εκτός και αν. όπως προαναφέραμε o σπασμός διαρκεί πολύ. Όσον αφορά τους μικρούς σπασμούς (εστιακούς. μυοκλονικούς κ.α.) δεν χρειάζεται συνήθως να πάρουμε μέτρα παρά μόνο εάν είναι πολύ έντονοι και έ χουν τάση για επιδείνωση και μεγάλη διάρκεια. Συνήθως η παρατήρηση των κρίσεων και η παρουσία μας δίπλα στον ασθενή είναι πιο σημαντικές από βεβιασμένες και έντονες ενέργειες. Γ) Πότε πρέπει να κληθεί γιατρός; Εάν ο σπασμός διαρκεί περισσότερο από το συνηθισμένο. Εάν ένας μεγάλος σπασμός ακολουθείται από τον άλλο χωρίς ανάκτηση των αισθήσεων στο μεσοδιάστημα. Εάν ο ασθενής χτυπήσει το κεφάλι του πέφτοντας στη έναρξη του σπασμού και δεν ανακτά τις αισθήσεις του ενώ ο σπασμός έχει ήδη σταματήσει, λογω πιθανής κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης από την πτώση. Εάν υπάρχει τραυματισμός που δεν αντιμετωπίζεται στο σπίτι. 1.6. ΠΥΡΕΤΙΚΟΙ ΣΠΑΣΜΟΙ Οι πυρετικοί σπασμοί είναι συνήθως καλοήθεις αλλά φοβίζουν πολύ τους γονείς. Αποτελούν τον πιο συχνό τύπο σπασμών στην παιδική ηλικία. Προσβάλλουν το 2-4% των παιδιών ηλικίας < 5 χρόνων. Παρατηρούνται συχνότερα σε αγόρια και συνήθως έχουν υποχωρήσει μέχρι να γίνει κάποια ιατρική παρέμβαση. Δεν πρέπει να συγχέονται με σπασμούς που προκαλούνται από λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, από μεταβολικές διαταραχές, από προϋπάρχουσες νευρολογικές διαταραχές ή τέλος με ανοξαιμικούς σπασμούς. Ως πυρετικοί ορίζονται οι σπασμοί σε υγιές κατά τα άλλα βρέφος ή παιδί, ηλικίας 6 μηνών έως 5 χρόνων, που σχετίζονται με εμπύρετο (συνήθως ιογενές) νόσημα, αλλά όχι με ενδοκράνια λοίμωξη ή αφυδάτωση ή ιστορικό απύρετων σπασμών. Σπάνια, το πρώτο επεισόδιο εμφανίζεται σε ηλικία > 3 χρόνων. Ταξινομούνται ως απλοί και επιπεπλεγμένοι. Οι απλοί πυρετικοί σπασμοί είναι γενικευμένοι (τονικοκλονικοί, κλονικοί ή σπανίως ατονικοί), διάρκειας < 15 λεπτών, δεν υποτροπιάζουν στο πρώτο 24ωρο και δεν συνοδεύονται από παθολογικά νευρολογικά ευρήματα. Οι επιπεπλεγμένοι πυρετικοί σπασμοί είναι εστιακοί ή γενικευμένοι, διαρκούν > 15 λεπτά, μπορεί να υποτροπιάσουν στο πρώτο 24ωρο και μπορεί να συνοδεύονται από νευρολογικές διαταραχές μετά το επεισόδιο. Παιδί με επιπεπλεγμένους πυρετικούς σπασμούς αποστέλλεται υποχρεωτικά στο νοσοκομείο. Σπασμοί που διαρκούν πλέον των 30 λεπτών ή εκδηλώνονται ως πολλαπλά επεισόδια βραχύτερης διάρκειας σπασμών, χωρίς πλήρη αποκατάσταση του επιπέδου συνείδησης μεταξύ των επεισοδίων, θεωρού­νται ως status epilepticus. Τι προκαλεί τους πυρετικούς σπασμούς; Κύριοι παράγοντες που ενέχονται στην παθοφυσιολογία των σπασμών είναι: πυρετός, μικρή ηλικία, γενετική προδιάθεση. Ηλικία. Οι πυρετικοί σπασμοί έχουν ισχυρή συσχέτιση με την ηλικία. Η μέγιστη συχνότητα παρατηρείται στους 18 μήνες της ζωής (17-22). Εμφάνιση σπασμών πριν τον πρώτο χρόνο της ζωής συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα επιπεπλεγμένων και υποτροπιαζόντων πυρετικών σπασμών στο μέλλον. Ποια είναι η πρόγνωση; Τυπικά οι πυρετικοί σπασμοί δεν αφήνουν υπολείμματα. Στο 30-40% των περιπτώσεων παρατηρούνται υποτροπές, καλοήθους προγνώσεως και αυτές. Εκτεταμένες έρευνες έδειξαν ότι η σχολική επίδοση και η νοητική εξέλιξη των παιδιών αυ­τών είναι φυσιολογικές. Το 2.7-3.3% των παιδιών με πυρετικούς σπασμούς μπορεί να εμφανίσει μελλοντικά επιληψία. Ο κίνδυνος αυτός είναι 4-6% μετά από επεισόδιο επιπεπλεγμένων πυρετικών σπασμών. Aναφέρεται κίνδυνος 1% μετά από ένα απλό επεισόδιο, 4% μετά από πολλαπλά επεισόδια το πρώτο 24ωρο της λοίμωξης, 6% μετά επεισόδιο διάρκειας > 15 λεπτά και 29% μετά από επεισόδιο εστιακού τύπου (British Child Health and Education Study). Αλλοι συγγραφείς αναφέρουν κίνδυνο επιληψίας 2.4% μετά από απλό επεισόδιο και τονίζουν ότι ο κίνδυνος αυτός ανέρχεται σε 6-22% αν το επεισόδιο είναι επιπεπλεγμένο (απλό ή πολλαπλό). Απύρετους σπασμούς μετά από επεισόδιο πυρετικών σπασμών εμφανίζουν συνήθως παδιά με υποκείμενη νευρολογική διαταραχή, με συγγενείς πάσχοντες από επιληψία ή με σπασμούς σύνθετου (επιπεπλεγμένου) τύπου. Ορισμένοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι υπάρχει σχέση επιπεπλεγμένων πυρετικών σπασμών και σκλήρυνσης-γλοίωσης ιππόκαμπου-κροταφικού λοβού ή ανάπτυξης επιληψίας κροταφικού λοβού. Ωστόσο, είναι ασαφές αν υπάρχει αιτιολογική συσχέτιση ή αν οι καταστάσεις είναι συγχρόνως αιτία και συνέπεια των επιπεπλεγμένων πυρετικών σπασμών, μέσω επηρεασμού από περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες. Ποια είναι η αντιμετώπιση; Στόχοι της θεραπείας είναι: άμεση αντιμετώπιση, πρόληψη υποτροπών, αντιμετώπιση νευρολογικών υπολειμμάτων ή απώτερης επιληψίας. Αμεση αντιμετώπιση: Παροχή ελεύθερων αεροφόρων οδών και καλής κυκλοφορίας. Το παιδί πρέπει να μην είναι στην αγκαλιά των γονιών ή στο κρεβάτι (φόβος να πέσει) αλλά τοποθετείται στο πάτωμα, στο πλάϊ ή "μπρούμυτα", και αφαιρείται οτιδήποτε υπάρχει στο στόμα. Απαιτείται απόλυτη ψυχραιμία των γονέων διό­τι οι σπασμοί διαρκούν λίγο. Σε συνέχιση των σπα­σμών, αποστέλλεται το παιδί στο νοσοκομείο. Μπορεί στο σπίτι ή καθ'οδόν να χορηγηθεί διαζεπάμη από το ορθό εφόσον υπάρχει η δυνατότητα αυτή (στο νοσοκομείο χορηγείται διαζεπάμη IV ή λοραζεπάμη και σε επιμονή φαινυτοΐνη ή φαινοΒαρβιτάλη). 1.7. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ i) Φαρμακευτική αγωγή Το 70% των ασθενών που παρουσιάζουν επιληψία και παίρνουν αντιεπιληπτικά ελέγχονται πολύ ικανοποιητικά με ένα φάρμακο. Περίπου 20% βελτιώνονται με την προσθήκη δεύτερου ή τρίτου φαρμάκου και μόνο το 10% των επιληπτικών δεν ανταποκρίνονται, με αποτέλεσμα να αλλάζουν φάρμακα ή να αναζητούν άλλους τρόπους θεραπείας όπως π.χ. η χειρουργική. Παγκοσμίως γίνονται συνεχείς προσπάθειες βελτίωσης των θεραπευτικών μέσων. προσφέροντας ελπίδες για επιτυχέστερη αντιμετώπιση της ασθένειας. Στην Ελλάδα υπάρχουν όλα τα μέσα διάγνωσης και αντιμετώπισης της επιληψίας. ώστε να μην χρειάζεται η μετάβαση στο εξωτερικό, παρά μόνο για πολύ ειδικές περιπτώσεις. Ο σκοπός της αντιεπιληπτικής αγωγής είναι να σταματήσει ή να ελαχιστοποιήσει τον αριθμό των κρίσεων έχοντας τις λιγότερες δυνατές ανεπιθύμητες ενέργειες. Υπάρχει μία πληθώρα αντιεπιληπτικών φαρμάκων από την οποία ο ειδικός μπορεί να επιλέξει ανάλογα με: v τον τύπο των κρίσεων v την αποτελεσματικότητα της αγωγής v την ηλικία και το τρόπο ζωής του ασθενή v τις ανεπιθύμητες ενέργειες της αγωγής v την πιθανότητα του φαρμάκου για αλληλεπιδράσεις με άλλα συγχορηγούμενα φάρμακα v την ευκολία στη χρήση που το φάρμακο παρέχει Όταν το παιδί αρνείται να ακολούθήσει τη φαρμακευτική αγωγή: v Ίσως το φάρμακο να έχει άσχημη γεύση. Σ' αυτές τις περιπτώσεις το μέλι, η μαρμελάδα ο χυμός ακόμη και το γάλα ή τσάϊ μπορούν να βοηθήσουν v Μερικές φορές τα χάπια που έχουν γραφτεί από τον γιατρό είναι μεγάλα και δυσκολεύουν το παιδί να τα καταπιεί. Η αλλαγή τους σε σιρόπι είναι αναγκαία. v Πολλά παιδιά δεν θέλουν να πάρουν τα φάρμακά τους γιατί ακούν από τους γονείς, ότι αυτά είναι επικίνδυνα και έχουν επιπλοκές. Άλλοτε πάλι γιατί η σχέση μαζί τους είναι διαταραγμένη και μ' αυτόν τον τρόπο θέλουν να τους τιμωρήσουν μη ικανοποιώντας τη επιθυμία τους. v Είναι λοιπόν σημαντικό οι γονείς να ξεπεράσουν οι ίδιοι τους φόβους τους απέναντι στα φάρμακα και ν' αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της χορήγησής τους χωρίς υπερβολές και ανασφάλεια. Τα περισσότερα παιδιά με επιληψία θα ανταποκριθούν στην αντεπιληπτική αγωγή, ωστόσο, η επιληψία μπορεί να μην ανταποκρίνεται διότι: -Το φάρμακο δεν είναι το σωστό. -Η δοσολογία είναι μικρότερη αυτής που το παιδί χρειάζεται. -Το φάρμακο δεν δίδεται σωστά. (π.χ. οι γονείς θρυματίζουν κάποια χάπια ενώ δεν πρέπει), -Τα διάφορα φάρμακα που παίρνει το παιδί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και δεν λειτουργούν σωστά. -Το παιδί δεν παίρνει τα φάρμακο. -Η επιληψία είναι ανθεκτική στην αγωγή. Στην τελευταία αυτή περίπτωση είναι σημαντικό να σκεφθούμε άλλους τρόπους αντιμετώπισης όπως χειρουργική θεραπεία και άλλα, όπως η Κετονική δίαιτα. ii) Κετονική Δίαιτα Η Κετογονική Δίαιτα μπορεί να θεραπεύσει παιδιά με επιληψία που είναι ανθεκτική σε φαρμακευτική αγωγή. Από το 1921, όταν ο R.M.Wilder στην Mayo Clinic πρότεινε για την θεραπεία της επιληψίας μια δίαιτα η οποία μπορούσε να μιμηθεί τις βιοχημικές αλλαγές που συμβαίνουν στη νηστεία (οξέωση, αφυδάτωση, κέτωση) έως σήμερα, πάνω από 200 τεκμηριωμένες μελέτες έχουν διεξαχθεί, προκειμένου να αναδείξουν τα πιθανά οφέλη της κετογονικής δίαιτας σε καταστάσεις 'δυσίατης' επιληψίας σε παιδιά. Βασική ένδειξη για την εφαρμογή κετογονικής δίαιτας, είναι η παρουσία επιληπτικών κρίσεων, οι οποίες είναι δύσκολο να περιοριστούν ακόμα και με συνδυαστική φαρμακευτική αγωγή. Η αναλογία λίπους προς πρωτεΐνη και υδατάνθρακα σε μια κετογονική δίαιτα που προτείνεται για την αντιμετώπιση επιληπτικών κρίσεων, κυμαίνεται από 2:1 έως 4:1 (Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν προϊόντα κλινικής διατροφής για αποκλειστική σίτιση, που προσφέρουν αναλογία 4:1. Η επιμελής αξιοποίηση τέτοιων σκευασμάτων, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο στα χέρια του ειδικού). Συνηθισμένη 'φόρμουλα' έναρξης για τα μικρά παιδιά, που έχουν αυξημένες πρωτεϊνικές απαιτήσεις, είναι συνήθως η αναλογία 3:1 (3 γραμμάρια λίπους για κάθε γραμμάριο υδατάνθρακα και πρωτεΐνης μαζί), με βλέψεις για μετέπειτα εφαρμογή δίαιτας με αναλογία 4:1 . Τα γεύματα δίνονται σε 3 δόσεις ημερησίως, ενώ ο ακριβής προσδιορισμός τόσο των θερμιδογόνων συστατικών, όσο και των μη θερμιδογόνων, εξαρτάται από το φύλο και την ηλικία του ατόμο. Διάφορα σχήματα κετογονικής δίαιτας έχουν κατά καιρούς προταθεί, σε μια προσπάθεια ανεύρεσης του αποδοτικότερου και πιο εύκολα εφαρμόσιμου μοντέλου. Από τα πιο γνωστά είναι του John Hopkins Hospital, η δίαιτα John Radcliffe και η δίαιτα Great Ormond Street. Στις δυο τελευταίες χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά σκευάσματα με τριγλυκερίδια μέσης αλύσου (MCT) τα οποία κατέχουν εντονότερη κετογονική επίδραση από τα μακρύτερης αλύσου λιπαρά οξέα. Ακριβώς αυτή η πιο έντονη επίδραση των MCT, επιτρέπει στον κλινικό διαιτολόγο τη μικρότερη χρήση λίπους στη σύνταξη της δίαιτας, προς όφελος της πρωτεΐνης και ενίοτε των υδατανθράκων. Η έναρξη, όπως και η διακοπή (σε περιπτώσεις στις οποίες δεν παρατηρείται αξιόλογη βελτίωση των κρίσεων) της κετογονικής δίαιτας, πρέπει να γίνεται σταδιακά ακολουθώντας συγκεκριμένο πρωτόκολλο. Η μακρόχρονη εφαρμογή κετογονικής δίαιτας στην επιληψία, απαιτεί την άρτια εκπαίδευση του ασθενούς ή/και του οικογενειακού του περιβάλλοντος και βέβαια τη συνεχή εκτίμηση, από μέρους του ιατρού και του κλινικού διαιτολόγου, συγκεκριμένων βιοχημικών εξετάσεων και μετρήσεων των επιπέδων των κετονών στο αίμα και τα ούρα, ώστε να μειωθεί το ενδεχόμενο για εμφάνιση παρενεργειών. Ανάμεσα στις συνηθέστερες παρενέργειες της μακράς εφαρμογής κετογονικής δίαιτας (που όμως με τους κατάλληλους χειρισμούς μπορεί σε σημαντικό βαθμό να αποφευχθούν) είναι η οξέωση, η ναυτία, η απώλεια βάρους, η υπερλιπιδαιμία και οι γαστρεντερικές διαταραχές. Ο ακριβής μηχανισμός δράσης της κετογονικής δίαιτας στη μείωση των κρίσεων επιληψίας δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί, παραταύτα τα κετονικά σώματα (ακετοξικό οξύ, β-υδροξυβουτυρικό οξύ και ακετόνη), τα οποία δημιουργούνται στο ήπαρ από τον μεταβολισμό των λιπαρών οξέων υπό συνθήκες μειωμένης γλυκόζης ορού, φαίνεται να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της αποτελεσματικότητας της δίαιτας. Μετα-αναλύσεις και μεγάλες προοπτικές (πολυκεντρικές και μη) μελέτες, αποδεικνύουν τη σαφή ευεργετική επίδραση της κετογονικής δίαιτας στη συχνότητα και την ένταση των επιληπτικών κρίσεων, τονίζεται όμως πως αυτή πρέπει να εφαρμόζεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και πάντα υπό την καθοδήγηση ενός επιστήμονα κλινικού διαιτολόγου. Τέλος, να σημειωθεί πως πέρα από τη μη ανταποκρινόμενη στη φαρμακευτική αγωγή επιληψία, η κετογονική δίαιτα αποτελεί πρώτη γραμμή θεραπείας για τα παιδιά με έλλειψη γλυκομεταφορέων διευκολυνόμενης διάχυσης (GLUT-1), όπως και έλλειψη πυρουβικής δϊυδρογονάσης, καταστάσεις όπου η αξιοποίηση πηγών ενέργειας πέραν της γλυκόζης, για τον εγκεφαλικό μεταβολισμό, μπορεί να προφυλάξει από την εμφάνιση κρίσεων. (2.1 Επιληψία και Άθληση2.2. Μυϊκή κόπωση και επιληψία2.3. Αθλήματα και κίνδυνοι2.4. Άθληση και παιδί2.5. Κολύμβηση2.6. κΈντρα διασκέδασης2.7. Ηλεκτρονικές συσκευές) 2.1. ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΣΗ Η συζήτηση για την επιληψία τα τελευταία χρόνια, δεν περιορίζεται μόνον στα αντιεπιληπτικά φάρμακα και τις άλλες θεραπευτικές μεθόδους, αλλά περιστρέφεται και γύρω από ζητήματα κοινωνικοποίησης και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ασθενών με επιληψία. Οι αρχικές απαγορεύσεις στους ασθενείς αυτούς για οποιαδήποτε σχεδόν δραστηριότητα προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα, έχουν αντικατασταθεί με οδηγίες λιγότερο "απαγορευτικές", αφού λαμβάνονται υπόψη στατιστικά δεδομένα που αφορούν τον τύπο της επιληψίας, την μορφή της δραστηριότητας, τον βαθμό επικινδυνότητας κλπ. Ένα από τα συχνότερα ερωτήματα που τίθενται, κυρίως από νεαρής ηλικίας ασθενείς, είναι εάν μπορούν να αθληθούν, σε ποια αθλήματα και μέχρι ποιου βαθμού. Η γενικότερη αντίληψη που δυστυχώς επικρατεί ακόμη και σήμερα ότι ο ασθενής με επιληψία χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση, επηρεάζει γονείς, δασκάλους, γυμναστές ακόμη και γιατρούς. Έτσι συχνά ο γιατρός θέτει υπερβολικές απαγορεύσεις και περιορισμούς, προκειμένου να προφυλαχθεί ο ασθενής. Ο κίνδυνος που διατρέχει ο ασθενής με επιληψία, όταν του επιβάλλονται συνεχείς απαγορεύσεις και περιορισμοί, να χάσει την αυτοεκτίμηση του, να εξαρτηθεί από άλλους και να δημιουργηθούν έντονες ανασφάλειες, είναι συχνά ίσος ή και μεγαλύτερος από τον κίνδυνο τραυματισμού στη διάρκεια της άθλησης και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη πριν δοθούν οι ανάλογες οδηγίες και τεθούν οι σχετικές απαγορεύσεις. Συχνά ο νευρολόγος έχοντας να αντιμετωπίσει, εκτός από την νόσο αυτή καθαυτή, σειρά κοινωνικών προβλημάτων του ασθενούς με επιληψία, αφήνει το θέμα του αθλητισμού σε δεύτερη μοίρα και αρκείται σε γενικές συμβουλές, αποφεύγοντας να απαντήσει ευθέως σε ερωτήματα που τίθενται από τους ασθενείς ή τους γονείς τους. Για να δοθεί μία σαφής απάντηση στο εάν επιτρέπεται ή όχι να λαμβάνει μέρος ο ασθενής με επιληψία σε αθλητικές δραστηριότητες, θα πρέπει να διερευνηθεί α) εάν η σωματική άσκηση ή η μυϊκή κόπωση γενικότερα, είναι εκλυτικός παράγοντας ή αυξάνει τις πιθανότητες να προκληθεί επιληπτική κρίση και β) πόσο κινδυνεύει ο ασθενής από μία επιληπτική κρίση την ώρα της άθλησης. 2.2. ΜΥΪΚΗ ΚΟΠΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ Στη διεθνή βιβλιογραφία, υπάρχουν μελέτες που αναφέρονται σε μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών που παρουσίασαν επιληπτικές κρίσεις την ώρα της άσκησης. Αυτό αποδόθηκε χωρίς να τεκμηριωθεί, σε στιγμιαία υποξία του εγκεφάλου. Ακολούθησαν μελέτες με μεγάλες σειρές ασθενών, στις οποίες διαπιστώνεται ότι όχι μόνον δεν προκαλούνται επιληπτικές κρίσεις, αλλά αποτρέπονται από την σωματική φυσική άσκηση. Η τελευταία αυτή διαπίστωση έγινε τόσο από την μακροχρόνια παρακολούθηση ασθενών, πριν και μετά από πρόγραμμα άσκησης αλλά και με ΗΕΓραφική καταγραφή την ώρα της άσκησης. Ο αριθμός των επιληπτικών εκφορτίσεων στο ΗΕΓράφημα, κατά την διάρκεια της σωματικής άσκησης, μειώνονταν σημαντικά. Σε άλλη μελέτη, διαπιστώνεται ότι σε ποσοστό πάνω από 50% η άθληση δεν είχε καμία επίδραση στην πρόκληση των κρίσεων, ενώ στο 36% των ασθενών η άθληση μείωσε τον αριθμό των κρίσεων. Στην ίδια μελέτη, σε ποσοστό 10% οι ασθενείς συνέδεαν την άσκηση με πρόκληση κρίσεων, αλλά μόνον στο 2% από αυτούς αποδείχθηκε ότι η άθληση αποτελεί εκλυτικό παράγοντα για επιληπτικές κρίσεις. Στην τελευταία κατηγορία, η πλειοψηφία των ασθενών παρουσίαζε δευτερογενή επιληψία. Ένας από τους παράγοντες που πιθανολογείται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προφύλαξη του ασθενούς από κρίσεις κατά την άσκηση, είναι η απώλεια υγρών που προκαλείται από την εφίδρωση. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να δίδεται οδηγία, να αποφεύγεται μετά το τέλος της άσκησης η απότομη και υπερβολική ενυδάτωση. Τελικά η μυϊκή κόπωση και η άθληση γενικότερα δεν προκαλεί επιληπτικές κρίσεις, ίσως και να τις αποτρέπει. Η περιγραφή περιορισμένων περιπτώσεων που αυξάνονται οι κρίσεις κατά την άθληση, οδήγησε στην άποψη ότι υπάρχει ένα είδος αντανακλαστικής επιληψίας, η "προκαλούμενη από άθληση επιληψία'', στην οποία η άθληση αποτελεί εκλυτικό παράγοντα πρόκλησης επιληπτικής κρίσης. Σε αυτή την περίπτωση και μόνο πρέπει να αποφεύγεται η άθληση. Ιδιαίτερη περίπτωση 'άθλησης' αποτελεί η πυγμαχία, η οποία απαγορεύεται γιατί προκαλούνται επιληπτικές κρίσεις ως αποτέλεσμα κακώσεων του εγκεφάλου και όχι άλλων μηχανισμών που σχετίζονται με την σωματική άσκηση. 2.3. ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Ο κίνδυνος που υπάρχει για την ζωή του ασθενούς εάν πάθει επιληπτική κρίση την ώρα της άθλησης, εξαρτάται από το είδος του αθλήματος. Υπάρχουν αθλήματα με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό επικινδυνότητας και με βάση αυτό χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Α. Αθλήματα χαμηλού κινδύνου. Τροχάδην Ποδόσφαιρο Άλματα (ύψος, μήκος) Αεροβική γυμναστική Χορός Πινγκ-πονγκ Ξιφασκία Μπόουλινγκ Γκολφ Χόκεϊ Κρίκετ Μπεις-μπολ Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται αθλήματα που δεν διατρέχει κίνδυνο ο ασθενής ακόμη και εάν υποστεί επιληπτική κρίση ή ο κίνδυνος δεν είναι στατιστικά μεγαλύτερος από οποιοδήποτε άλλο τυχαίο συμβάν την ώρα της άθλησης, σε οποιοδήποτε υγιές άτομο. Συνεπώς οι ασθενείς με επιληψία μπορούν χωρίς επίβλεψη, να ασχολούνται με τα αθλήματα αυτά. Β. Αθλήματα μέτριου κινδύνου. Βόλεϊ Μπάσκετ μπολ Τένις Ράγκμπι Ποδηλασία Τοξοβολία Κυνήγι Ψάρεμα Υποβρύχια κατάδυση (χωρίς συσκευή) Ιππασία Πατίνια (σε έδαφος ή πάγο) Χόκεϊ σε πάγο Κολύμπι Θαλάσσιο σκι Σκι Ενόργανη γυμναστική Βουτιές από χαμηλή εξέδρα Κανό Στην κατηγορία αυτή τα αθλήματα ενέχουν μικρού βαθμού κίνδυνο, εάν συμβεί επιληπτική κρίση. Οι ασθενείς μπορούν να επιδίδονται σε τέτοια αθλήματα εφόσον βρίσκονται υπό επίβλεψη. Πρέπει να συνοδεύονται από άτομο ενημερωμένο και ικανό να παρέχει τις πρώτες βοήθειες σε περίπτωση κρίσης. Σε κάποιες περιπτώσεις θα πρέπει να φορούν προστατευτικό κράνος στην διάρκεια της άθλησης (σκι, πατίνια, ιππασία). Άλλες δραστηριότητες όπως θαλάσσιο σκι, καταδύσεις κλπ θα πρέπει να γίνονται σε οργανωμένες παραλίες με παρουσία ναυαγοσώστων και όχι σε ερημικές τοποθεσίες. Γ. αθλήματα υψηλού κινδύνου. Πυγμαχία Αναρρίχηση Πτώση με αλεξίπτωτο (αετός κλπ) Ιστιοσανίδα Υποβρύχια κατάδυση Bungee jumping Τα αθλήματα αυτής της κατηγορίας απαγορεύονται σε ασθενείς με επιληψία. Επιτρέπονται μόνον εάν περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς κρίσεις μετά την διακοπή των φαρμάκων. Το διάστημα αυτό πιστεύονταν παλαιότερα ότι πρέπει να είναι 5 χρόνια, σήμερα τα 2 χρόνια θεωρούνται αρκετά, ακόμη και για τα "ακραία" αυτά αθλήματα. 2.4. ΑΘΛΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ Θεωρείται σκόπιμη η αναφορά στην παιδική και εφηβική ηλικία, τόσο γιατί η έναρξη της νόσου αφορά κυρίως την ηλικία αυτή, αλλά και γιατί τα παιδιά και οι έφηβοι σήμερα ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τέτοιες δραστηριότητες. Πριν από 20 περίπου χρόνια για να λάβει μέρος ένα παιδί σε αθλητικές δραστηριότητες, ακόμα και στην απλή γυμναστική του σχολείου, έπρεπε να έχει περάσει χρονικό διάστημα ενός έτους χωρίς κρίση. Φυσικά σήμερα δεν επικρατούν οι ίδιες απόψεις. Στα παιδιά, περισσότερο και από τους ενήλικες πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κίνδυνοι για την διατάραξη της ψυχικής τους υγείας από υπερβολικές απαγορεύσεις που οδηγούν σε εξάρτηση το παιδί, του αυξάνουν το αίσθημα της "ιδιαιτερότητας" και το οδηγούν στην απομόνωση. Παρότι η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη, υπάρχουν μελέτες που παρακολουθήθηκαν με video-ΗΕΓ καταγραφή παιδιά με επιληψία στη διάρκεια φυσικής άσκησης. Στα περισσότερα παρατηρήθηκε μείωση των επιληπτόμορφων εκφορτίσεων, ενώ σε μικρό αριθμό παιδιών διαπιστώθηκε αύξηση των εκφορτίσεων αυτών αποκαλύπτοντας "προκαλούμενη από άθληση επιληψία". Συνεπώς εκτός από τις περιπτώσεις αποδεδειγμένα εξαρτώμενων από την άθληση κρίσεων (αντανακλαστική επιληψία) στις υπόλοιπες μορφές το μοναδικό μας μέλημα είναι να προστατεύσουμε το παιδί από τραυματισμούς σε περίπτωση που συμβεί κρίση την ώρα της άθλησης. Θεωρείται ότι όταν τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας που πρέπει για όλα τα παιδιά, από γονείς, γυμναστές και προπονητές, το παιδί μπορεί να συμμετέχει στις περισσότερες αθλητικές δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται τα παιδιά της ηλικίας του. Έτσι αυξάνεται η αυτοπεποίθηση του παιδιού, αποφεύγεται η απομόνωση που συχνά οδηγείται, αποφεύγεται η υπερπροστασία και η εξάρτηση από τους γονείς και αποτρέπεται το άγχος και η κατάθλιψη που συχνά αναπτύσσουν παιδιά με επιληψία. 2.5. ΚΟΛΥΜΒΗΣΗ Επειδή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θεωρήθηκε σκόπιμο να γίνει σύντομη αναφορά για την κολύμβηση στην παιδική ηλικία. Θεωρητικά ο κίνδυνος να πνιγεί ένα παιδί με επιληψία στη θάλασσα ή την πισίνα είναι μεγάλος, γιατί μπορεί αυτό να συμβεί ακόμη και σε βάθος 10 εκατοστών, εάν συμβεί επιληπτική κρίση. Πρακτικά όμως θάνατος από πνιγμό σε παιδιά με επιληψία είναι εξαιρετικά σπάνιο και ασυνήθιστο. Α) Κολύμπι στην θάλασσα: Όλα τα παιδιά πρέπει να κολυμπούν στην θάλασσα κάτω από προϋποθέσεις όπως α) να μην πηγαίνουν στην παραλία χωρίς συνοδό, β) να μην απομακρύνονται στα βαθιά χωρίς συνοδό ικανό να τα βοηθήσει σε περίπτωση ανάγκης, γ) να μην χρησιμοποιούν φουσκωτά σκάφη, στρώματα κλπ χωρίς συνοδό. Θεωρούμε ότι εάν οι παραπάνω καθώς και άλλες ανάλογες οδηγίες που ισχύουν για όλα τα παιδιά, εφαρμοστούν και σε όσα πάσχουν από επιληψία τότε αυτά μπορούν με ασφάλεια να απολαύσουν την θάλασσα. Β) Κολύμπι σε πισίνα: Συχνά τίθεται το ερώτημα εάν κάποιο παιδί με επιληψία μπορεί να ασχοληθεί με αθλήματα της πισίνας όπως κολύμπι ή υδατοσφαίριση. Η απόφαση είναι πιο δύσκολη εάν το παιδί ασχολείται ήδη με τα παραπάνω αθλήματα, πριν εμφανιστούν οι επιληπτικές κρίσεις. Στις περιπτώσεις αυτές που όπως συμβαίνει συνήθως, το παιδί έχει ιδιαίτερο 'μεράκι' για το συγκεκριμένο άθλημα, δεν είναι εύκολο να τεθεί το παιδί σε απαγόρευση. Οι οδηγίες που θα δοθούν πρέπει να είναι συγκεκριμένες και να αποφευχθούν υπερβολές που μόνον κακό θα κάνουν στο παιδί, αντί να το προφυλάξουν. Σε όλες τις πισίνες που αθλούνται παιδιά από τη μικρότερη έως την μεγαλύτερη ηλικία, υπάρχει επίβλεψη από έμπειρους προπονητές, που είναι σε θέση να απομακρύνουν με ασφάλεια από το νερό οποιοδήποτε παιδί παρουσιάσει πρόβλημα μέσα στην πισίνα. Να προσθέσουμε επίσης ότι συμβάντα όπως σοβαροί τραυματισμοί ή συγκοπτικά επεισόδια, μέσα στην πισίνα είναι πολύ πιο συνηθισμένα από τις επιληπτικές κρίσεις. Πιστεύεται τελικά ότι παιδιά με επιληψία, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις όπως συμμόρφωση και ανταπόκριση στην θεραπεία, ενημέρωση του προπονητή και σωστή επίβλεψη, μπορούν να παρακολουθούν με ασφάλεια και αυτά τα αθλήματα. Γνωρίζουμε εξάλλου παιδιά με επιληψία που όχι απλώς συμμετέχουν αλλά έχουν διακριθεί σε τέτοια αθλήματα. Οι ασθενείς με επιληψία δεν πρέπει να οδηγούνται στο περιθώριο με συνεχείς απαγορεύσεις και αποκλεισμούς. Η συμμετοχή τους στον αθλητισμό δεν πρέπει να αποκλείεται εύκολα και αβασάνιστα. Μόνον στις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις που ο ασθενής παρουσιάζει επιληπτικές κρίσεις "προκαλούμενες από μυϊκή κόπωση" πρέπει να αποφεύγεται η άθληση. 2.6. ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ Τα φωτορυθμικά της ντίσκο μπορεί να προκαλέσουν σπασμούς σε μερικά φωτοευαίσθητα νεαρά άτομα, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με ζέστη, θόρυβο, ξενύχτι, σωματική κόπωση και οινοπνευματώδη. Στην πραγματικότητα υπάρχει ένας συγκεκριμένος τύπος φωτορυθμικών (strobe lights) που προκαλούν σπασμούς σε φωτοευαίσθητο άτομο. Αν μία disco χρησιμοποιεί τέτοια φώτα είναι καλύτερο ν' αποφεύγεται. Επίσης αν ένα άτομο εκτεθεί αιφνίδια σε φωτορυθμικά που του προκαλούν ενόχληση μπορεί να μειώσει την ευαισθησία του και να προστατεύσει τον εαυτό του καλύπτοντας με το χέρι το ένα μάτι. 2.7. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ Τα κομπιούτερ και η τηλεόραση δεν λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο και τα φωτεινά ερεθίσματα που παρέχουν δεν έχουν τις ίδιες ιδιότητες. Επομένως το παιδί με επιληψία μπορεί να χρησιμοποιεί computer υπό την προϋπόθεση ότι η οθόνη είναι ενδεδειγμένη για το computer και όχι μία κοινή οθόνη τηλεόρασης. Αν και σ' αυτή την περίπτωση οι γονείς δεν αισθάνονται ασφάλεια, τότε μπορεί να χρησιμοποιήσουν οθόνη LCD (Liquid Crystal Display) που είναι απολύτως ασφαλής. Τα τελευταία χρόνια έγινε σημαντική έρευνα γύρω από την επίδραση των Videο-παιχνιδιών και έδειξε ότι δεν υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος από αυτά στο παιδί με επιληψία. Αν το παιδί είναι φωτοευαίσθητο, είναι προτιμότερο να παίζει παιχνίδια σε κανονική οθόνη computer ή στις ειδικές κονσόλες για τα παιχνίδια αυτά, παρά στην οθόνη της τηλεόρασης. (3.1 Ψυχικά φαινόμενα που σχετίζονται άμεσα με τις εκφορτίσεις από τον εγκέφαλο 3.2 Κριτική επιθετικότητα 3.3 Αναφορά σχετικών όρων που χρησιμοποιούνται στη διεθνή βιβλιογραφία 3.4 Άλλες ψυχικές καταστάσεις ή φαινόμενα που μπορεί να συνδέονται με επιληψία 3.5 Σχέση μεταξύ επιληψίας και ψύχωσης 3.6 Ταξινόμηση ψυχώσεων σε επιληψία 3.7 Χρονική σχέση εμφάνισης ψύχωσης σε επιληψία) 3.1. ΨΥΧΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΕΚΦΟΡΤΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ i) Συναισθηματικές και βιωματικές εκδηλώσεις ως συμπτώματα επιληπτικής κρίσης Στις συναισθηματικές εκδηλώσεις περιλαμβάνονται συναισθήματα φόβου, άγχους, φόβου και άγχους και επιθετική συμπεριφορά. Παράλληλα, υπάρχουν και εκδηλώσεις από το ΑΝΣ (συναίσθημα κοιλιακό και θωρακικό, ερυθρότητα ή ωχρότητα προσώπου, δύσπνοια, μυδρίαση), ψευδαισθήσεις (ακουστικές-οπτικές ή ιλίγγου). Επίσης στοματικές κινήσεις, ενούρηση αν η εκφόρτιση μεταδοθεί στο κογχικό τμήμα των μετωπιαίων και πιθανή ρήξη της επαφής με το περιβάλλον. Τέλος συνεχή παροξυσμικά επεισόδια φόβου οδηγούν σε έντονο συναίσθημα αποπροσωποποίησης και παραληρητικό ιδεασμό όπως π.χ. σύνδρομο του σωσία (Capgrass). Στις βιωματικές περιλαμβάνονται εκδηλώσεις όπως flashback της μνήμης (π.χ. αισθήματα όπως όταν ήμουν παιδί και έπεφτα μέσα στη λίμνη), παραισθήσεις οικειότητας (déjà vu), ή το αντίθετο (jamais vu) και συναισθήματα αποχωρισμού από το σώμα ή κατοχής από το διάβολο. Επίσης μερικές φορές έχουν το συναίσθημα σαν κάποιος να τους παρακολουθεί πίσω από τον ώμο ή έξω από το σπίτι. ii) Αισθητηριακές και αντιληπτικές διαταραχές ως συμπτώματα επιληπτικής κρίσης Σε κρίσεις τόσο του κροταφικού λοβού όσο και εξωκροταφικές μπορεί να παρατηρηθούν οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές ή γευστικές ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις. Η δυνατότητα διάκρισης του παθολογικού της φύσεως των ψευδαισθήσεων (εναισθησία) διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση. Συνήθως όμως υπάρχει. Οι οπτικές ψευδαισθήσεις μπορεί να είναι απλές ή να παίρνουν έναν πιο σύνθετο χαρακτήρα φθάνοντας σε τέτοιο σημείο, που το άτομο να μην μπορεί να τις διαχωρίσει από την πραγματικότητα. Πρόκειται για καινούργιες σκηνές ή τμήματα σκηνών και όχι για αναβίωση κάποιας παλιάς σκηνής από τη ζωή του αρρώστου. Ορισμένες φορές είναι στερεότυπες, έτσι σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, πριν την επιληπτική κρίση η ασθενής έβλεπε ένα ψάρι να περνάει μπροστά από το οπτικό της πεδίο. Οι οπτικές παραισθήσεις μπορεί να δημιουργούν μετατροπή του μεγέθους των αντικειμένων (μακροψία-μικροψία), μετατροπή του άξονα (αναστροφή τους), να ασαφοποιούν τα όριά τους ή να τα κάνουν να τρεμοπαίζουν, να δημιουργούν μονοπική διπλοπία ή πολυοπία. Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις μπορεί να είναι στοιχειώδεις (π.χ. ήχος μηχανής) ή περισσότερο σύνθετες (όπως το άκουσμα ενός μουσικού κομματιού). Οι ακουστικές παραισθήσεις συνίστανται σε μια παραμόρφωση των ηχητικών ποιοτήτων ενός αντικειμένου (αύξησης της έντασης του ήχου ή σαν να ακούγεται από μακρυά). Σε περίπτωση οσφρητικών κρίσεων υπάρχει προσβολή της αγκιστρωτής έλικας ή του κογχομετωπιαίου φλοιού. H οσμή είναι συνήθως, αν και όχι πάντα, άσχημη. Γευστικές κρίσεις συνδιάζονται συνήθως με κροταφική επιληψία οφειλόμενη σε όγκους. iii) Διαταραχές του επιπέδου συνειδήσεως ως σύμπτωμα επιληπτικής κρίσης Η ύπαρξη μιας διαταραχής της συνείδησης δεν είναι πάντα τόσο σαφής για τον παρατηρητή. Έτσι μερικές κρίσεις μπορεί να αρχίζουν με μια αντίδραση σταματήματος (το άτομο σταματά τη δραστηριότητά του και κοιτάζει με απλανές βλέμμα με ορθάνοιχτα μάτια). Στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχει σαφής διαταραχή της συνείδησης φαίνεται ότι αυτή άλλοτε επέρχεται αργά και άλλοτε νωρίς σε σχέση με την κρίση. Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι οι μισές περιπτώσεις προσβολής του κροταφικού λοβού είναι χωρίς επηρεασμό της συνείδησης. Αυτό συμβαίνει όταν η εκφόρτιση δεν επεκτείνεται πέραν των ορίων του κροταφικού λοβού. Αν τώρα θελήσει κανείς να διακρίνει τις κρίσεις με βάση το κριτήριο της ύπαρξης ή μη ρήξης της επαφής με το περιβάλλον φαίνεται ότι ίσως και το 1/3 των ασθενών παρουσιάζουν πότε τον ένα τύπο κρίσης και πότε τον άλλο. Υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες στον ορισμό της ύπαρξης ή μη τροποποίησης της συνείδησης. Έτσι σε 1365 από ένα σύνολο 1717 κρίσεων του κροταφικού λοβού που μελέτησαν οι J. Bancaud και J. Talairach διαπίστωσαν ότι οι 779 είχαν διαταραχές της επαφής με το περιβάλλον και οι 586 όχι. Από τη μελέτη των παραπάνω κρίσεων ότι σε όσες υπήρχε κάποιου βαθμού επηρεασμός της συνείδησης και επομένως ρήξη της επαφής με το περιβάλλον, η εκφόρτιση επεκτεινόταν και πέραν του κροταφικού λοβού. 3.2. ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Λέγοντας κριτική επιθετικότητα εννοούμε την επιθετικότητα που παρουσιάζει το άτομο κατά τη διάρκεια επιληπτικής κρίσης. Είναι αρκετά σπάνια. Οι επιθετικές πράξεις την ώρα μιας επιληπτικής κρίσης χαρακτηρίζονται από το ότι είναι έξω από την προσωπικότητα του ατόμου και απρόκλητες. Τυπικά το άτομο παρουσιάζει περιστοματικούς αυτοματισμούς και έχει απλανές βλέμμα μπορεί να επιτεθεί σε κάποιον που είναι δίπλα του, αλλά παρ' όλο που η πράξη φαίνεται κατευθυνόμενη, οι παριστάμενοι μάρτυρες διαπιστώνουν ότι ο δράστης είναι συγχυτικός και με παγωμένα μάτια. Συνήθως πρόκειται για σπρωξίματα αν και υπάρχουν αναφορές για μανιασμένες κατευθυνόμενες επιθέσεις. Αν ένα άτομο είναι νευριασμένο και τύχει να επισυμβεί μια επιληπτική κρίση εκείνη την ώρα, τότε είναι πολύ πιθανό να υπάρξει μια επιθετική πράξη εκ μέρους του, πράξη που δεν θα συνέβαινε αν δεν προϋπήρχε ο εκνευρισμός. Η κατευθυνόμενη βία (violence) είναι απίθανη κατά τη διάρκεια μιας αληθινής επιληπτικής κρίσης. Σε εργασία αναφέρεται μετά από μελέτη ασθενών με κροταφική επιληψία ότι η σαφώς κατευθυνόμενη βία και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά δεν αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο γενικά της επιληπτικής ψύχωσης, αλλά ειδικό χαρακτηριστικό της μετακριτικής ψύχωσης. Σε περίπτωση διενέργειας κάποιας εγκληματικής πράξης θα πρέπει να ληφθούν υπ' όψη τα παρακάτω κριτήρια. Κριτήρια για εκτίμηση της πιθανότητας ένα έγκλημα να έγινε στη διάρκεια επεισοδίου επιληπτικού αυτοματισμού: α. προηγούμενο ιστορικό (πριν την πράξη) βέβαιων επιληπτικών προσβολών. β. το έγκλημα είναι έξω από το χαρακτήρα και την προηγούμενη προσωπικότητα του κατηγορούμενου. γ. το έγκλημα είναι χωρίς κίνητρα, ανόητο και μη προμελετημένο. δ. η μελέτη με ΗΕΓ είναι συμβατή. ε. υπήρχε αλλαγμένη κατάσταση συνείδησης κατά το συμβάν ή αμέσως μετά από αυτό (μάρτυρες που θα πιστοποιήσουν ότι το άτομο ήταν συγχυτικό). ζ. υπάρχει μερική ή πλήρης αμνησία για το έγκλημα. 3.3. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΛΥΚΟΦΩΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (Twilight states) Ο όρος λυκοφωτική κατάσταση χρησιμοποιήθηκε παλιότερα για την περιγραφή καταστάσεων (με ονειροειδή, αφηρημένη συμπεριφορά και βίωση διαφόρων εμπειριών) που μπορούν να προηγούνται ή και να έπονται οποιουδήποτε είδους επιληπτικής κρίσης. Αφορά δηλαδή μη-παροξυσμικές επεισοδιακές διαταραχές, που παρουσιάζονται σε άτομα με επιληψία. Ο όρος λυκοφωτική προσβολή (attack) σημαίνει (επιληπτική) κρίση του κροταφικού λοβού, ενώ με τον όρο λυκοφωτική κατάσταση περιγράφονται από τον Landolt16 θόλωση της συνείδησης, ευερεθιστότητα, καθώς επίσης στερεοτυπικές και επαναλαμβανόμενες κινήσεις (π.χ. σαν να προσπαθούν να κρυφτούν) σε ένα φόντο γενικής ανησυχίας. Η διάρκειά της, αν ακολουθεί μια επιληπτική κρίση, είναι συνήθως μέχρι μια έως δύο ώρες. Μερικές φορές παρατηρούνται παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, διαταραχές του συναισθήματος, και καταναγκαστικές πράξεις, ενώ επιφανειακά το επίπεδο συνείδησης δεν φαίνεται επηρεασμένο. Παρ' όλα αυτά ο ασθενής είναι συνήθως αποπροσανατολισμένος και μετά την πάροδο της κατάστασης διαπιστώνεται αμνησία. Β. ΦΥΓΕΣ Συνήθως το άτομο μπορεί να φύγει περπατώντας ή χρησιμοποιώντας κάποιο μέσο όπως ποδήλατο ή άλλο μέσο συγκοινωνίας. Η συμπεριφορά του τον κάνει να φαίνεται σαν μεθυσμένος. Μεγαλύτερες δυσκολίες θα προκύψουν συνήθως όταν στη διάρκεια της φυγής κάνει κάποια εγκληματική πράξη. Υπάρχουν επιληπτικοί αυτοματισμοί τόσο περίπλοκοι, που είναι πράγματι δύσκολο να τους αντιληφθεί κανείς. Ο Mayer-Gross16 θεωρεί την επιληπτική φυγή ως έναν τύπο επιληπτικής λυκοφωτικής κατάστασης. Θα πρέπει κανείς να διαφοροδιαγνώσει μια επιληπτική φυγή από μια υστερική (=διχαστική). Οι μετακριτικές (=επιληπτικές) φυγές χαρακτηρίζονται από το ότι έχουν ταχεία επάνοδο στο φυσιολογικό, είναι απίθανο να αποτελούν την πρώτη εμφάνιση μιας επιληψίας, συνδέονται με σαφή σύγχυση και υπάρχει παθολογικό ΗΕΓ25. Γ. ΟΝΕΙΡΩΔΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (DREAMY STATE). Πρόκειται για ένα από τα πιο ειδικά κριτικά σύνδρομα του κροταφικού λοβού. Είναι το "παροξυσμικό όνειρο" που περιέγραψε για πρώτη φορά ο Η. Jackson. Χαρακτηρίζεται από παραισθήσεις ερμηνείας (=ψυχικές παραισθήσεις ή αλλαγή της αντίληψης του παρόντος). Αφορά παραισθήσεις ακουστικές και οπτικές, παραισθήσεις σύγκρισης (αισθήματα οικειότητας, αποξένωσης ή αποπραγματοποίησης) ή παραισθητικά συναισθήματα (αισθήματα φόβοι, χωρισμού, λύπης και αηδίας). Άλλο χαρακτηριστικό του είναι οι βιωματικές ψευδαισθήσεις κατά τη διάρκεια των οποίων το άτομο ξαναβρίσκεται σε κάποιες παλιότερες περιόδους της ζωής του, αν και αισθάνεται ότι ζει στο παρόν (πρόκειται για την ψυχική διπλωπία του Η. Jackson). Όλοι οι παραπάνω τύποι δεν έχουν κάποια κοινή εστία εκκίνησης στον πλάγιο-έξω φλοιό του κροταφικού λοβού. Οι αμυγδαλοϊπποκάμπειες δομές όμως, πάντα εμπλέκονται στην εκφόρτιση. Η εμπλοκή του αμυγδαλοειδούς πυρήνα φαίνεται ότι παίζει σπουδαίο ρόλο στο συναισθηματικό περιεχόμενο των κρίσεων αυτών. Η αντιληπτική παραμόρφωση οφείλεται σε διαταραχή της μνήμης που προκαλείται από διαταραχή του αμμωνείου κέρατος. Το αντιληπτικό περιεχόμενο των κρίσεων αυτών οφείλεται σε αποδιοργάνωση του πλαγίου κροταφικού φλοιού4. Αντίθετα άλλοι υποστηρίζουν ότι ο πλάγιος κροταφικός φλοιός δεν παίζει κανένα ρόλο στις "ψυχικές" αυτές κρίσεις10. Δ. ΚΡΟΤΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΗΨΙΑ Ο όρος σήμερα έχει αρχίσει να εγκαταλείπεται από πολλούς. Χρησιμοποιούν τους όρους κροταφομεταιχμιακή ή μεταιχμιακή επιληψία. Παρακάτω αναφερόμαστε σε μια σειρά ψυχικών συμπτωμάτων που παρατηρούνται σε επιληψίες. Σε περιπτώσεις όπου η ψυχιατρική συμπτωματολογία συνοδεύεται από κάποιου είδους επιληπτικές κρίσεις η Δ.Δ. γίνεται σχετικά ευκολότερη. Η κατάσταση όμως δυσκολεύει όταν λείπουν σπασμωδικές κρίσεις. Έτσι παρακάτω θα δίνονται μια σειρά ψυχικών συμπτωμάτων που μπορεί να παρατηρηθούν σε επιληψία. 1. Καταναγκαστική σκέψη Ιδιαίτερο φαινόμενο που περιγράφηκε από τους Penfield και Jasper και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση μιας ξένης παρασιτικής σκέψης που κάνει τον πάσχοντα να την ανακοινώσει ή και να την εκτελέσει. Πρόκειται για μια πράξη που καταναγκαστικά πρέπει να κάνει και απαρτιώνεται με μια σύνθετη συμπεριφορά. 2. Επιβαλλόμενες σκέψεις εμφανίζονται και σε κρίσεις του μετωπιαίου πόλου. Πρόκειται για ψυχρές κρίσεις, σε σύγκριση με αυτές του κροταφικού, οι οποίες είναι συναισθηματικά επενδεδυμένες. Μπορεί να συνυπάρχουν απώλεια επαφής με το περιβάλλον, πτώσεις ή συμπτώματα από το ΑΝΣ. 3. Εκστασιακές εμπειρίες και επιληψία Φαίνεται ότι υπάρχει σχέση μεταξύ λειτουργίας κροταφικού λοβού και εκστατικών μυστικιστικών εμπειριών. Κύρια στοιχεία της μυστικιστικής εμπειρίας είναι αισθήματα ενότητας, αισθήματα αντικειμενικότητας και πραγματικότητας, υπέρβασης τόπου και χρόνου, αίσθησης ιερότητας, θετικό συναίσθημα που βιώνεται βαθειά (χαρά, ευλογία, ειρήνη), παραδοξότητα (η μυστικιστική συνείδηση γίνεται αισθητή ως αληθινή, παρά το ότι παραβαίνει την αριστοτέλεια λογική), και το άφατο. Η γλώσσα δεν αρκεί για να εκφράσει τις εμπειρίες, υπάρχει παροδικότητα και θετική αλλαγή στη στάση ή συμπεριφορά. Παρά τη σπανιότητά τους, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί η πραγματικότητα των εκστατικών κρίσεων στα πλαίσια της κροταφικής επιληψίας. Για την αγία Θηρεσία είναι βέβαιη η επιληπτική φύση των βραχειών κρίσεών της. 4. Τικ και «νευρικές συνήθειες Είναι δυνατόν επιληψία της ανάγνωσης να εμφανίζεται με τινάγματα της κάτω γνάθου τα οποία, αν δεν υπάρξει στη συνέχεια κρίση με σπασμούς, να οδηγούν σε λαθεμένη διάγνωση ύπαρξης τικ και όχι επιληψίας. Σε περίπτωση επιληψίας της ανάγνωσης το ΗΕΓ μεσοκριτικά είναι φυσιολογικό, ενώ το κριτικό διάγραμμα παρουσιάζει προκλητή παροξυσμική ρυθμική θ δραστηριότητα ή αιχμές. 5. Ασυνήθιστες συμπεριφορές Τρέξιμο, κατάρες ή δυνατό φώναγμα στη διάρκεια του ύπνου μπορεί να αποτελούν εκδήλωση επιληψίας του μετωπιαίου λοβού και θα πρέπει να ΔΔ από Διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM, ψυχογενείς διαταραχές ή μια διαταραχή της εγρήγορσης (arousal). 6. Αϋπνία ή υπερυπνία Ξυπνήματα από τον ύπνο μπορεί να οφείλονται σε επιληπτικού τύπου κρίσεις και να παρουσιάζονται με τονικές κρίσεις (που προκαλούν το ξύπνημα). Παρακάτω θα αναφερθούμε σε περιπτώσεις ιδιοπαθούς ή συμπτωματικής επιληψίας με κυρίαρχη ή αποκλειστική ψυχιατρική συμπτωματολογία. Έτσι: συμπτώματα όπως déjà vu, αντιληπτικές παραμορφώσεις και φόβος, χωρίς την ύπαρξη άλλων ευρημάτων από την αντικειμενική ή εργαστηριακή εξέταση χαρακτηρίζονται ως καλοήθεις οικογενής κροταφική επιληψία. Σε επιληπτικές κρίσεις από όγκους του βρεγματικού λοβού μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα διαταραχής πανικού, χωρίς απώλεια συνείδησης ή σπασμούς. Είναι δε πιθανό ο φόβος να μην έχει σχέση με προσβολή της αμυγδαλής1. Ορισμένοι συγγραφείς υποστηρίζουν την ύπαρξη σχέσης μεταξύ δυσλειτουργίας του κροταφικού λοβού και κρίεων πανικού, ενώ άλλοι την απορρίπτουν23. Σε σύνθετες μερικές κρίσεις του μετωπιαίου λοβού μπορεί να εμφανιστεί εικόνα υστερικής κρίσης, διέγερση ή επιθετική σεξουαλική συμπεριφορά. Σε κρίσεις της συμπληρωματικής κινητικής περιοχής του μετωπιαίου λοβού2 παρατηρείται συμπεριφορά με: άναρθρες κραυγές, παλιλαλία ή ανακοπή του λόγου και κινήσεις του αντιθέτου άκρου με κάμψη στον αγκώνα και ταυτόχρονη στροφή της κεφαλής και του βλέμματος, ώστε "ο πάσχων να κοιτάζει το χέρι του". Συμπληρωματικά σχόλια Σε τυπικό αφαιρετικό επιληπτικό status συνηθέστερη είναι μια ήπια συγχυτική κατάσταση που οδηγεί σε ανάρμοστη συμπεριφορά. Άλλοτε συνυπάρχει θόλωση της συνείδησης με επιθετικότητα ή εχθρικότητα. Το άτομο μπορεί να είναι ληθαργικό, με έλλειψη προσανατολισμού ελαττωμένες αυτόματες κινήσεις και βραδεία ομιλία. Επίσης μπορεί να υπάρχει παρορμητική συμπεριφορά που φτάνει σε διέγερση ή ονειρικές καταστάσεις κοντά στο στούπορ. Οι περισσότερες επιληπτικές φυγές είναι συνήθως αποτέλεσμα τυπικού επιληπτικού status. Σε άτυπο αφαιρετικό επιληπτικό status (συμβαίνει σε άτομα με νοητική υστέρηση και με περισσότερους των δύο τύπους πρωτοπαθώς γενικευμένων σπασμών) η θόλωση της συνείδησης είναι μεγαλύτερη. Διαρκεί από 30 λεπτά μέχρι πολλές ημέρες. Μπορεί να εμφανιστεί μετά από πολλά χρόνια χωρίς κρίσεις. Στο ΗΕΓ υπάρχουν συνήθως τυπικοί (3 Hz) ή άτυποι (2-2,5 Hz) παροξυσμοί αιχμής-κύματος συνεχείς ή διαλείποντες5. 3.4. ΑΛΛΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Ή ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ Ή ΝΑ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΔΙΑΦΟΡΟΔΙΑΓΝΩΣΤΟΥΝ ΑΠΟ ΕΠΙΛΗΨΙΑ α. ΕΠΕΙΣΟΔΙΑΚΟΣ ΔΥΣΕΛΕΓΧΟΣ Αναφέρεται με διάφορα ονόματα όπως Επεισοδιακός δυσέλεγχος. Σύνδρομο επεισοδιακού δυσελέγχου ή Διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή. Υπάρχει αμφιβολία ακόμη αν πρόκειται για ανεξάρτητη κλινική οντότητα, και βέβαια δυσκολία να διακριθεί η επιθετικότητα που σχετίζεται με επιληπτική κρίση από αυτήν που δεν σχετίζεται με επιληπτική κρίση. β. ΔΙΧΑΣΤΙΚΕΣ ή ΑΠΟΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Με το DSM ΙΙΙ R καταργήθηκε ο όρος υστερική νεύρωση και αντικαταστάθηκε από τους όρους διχαστικές ή αποσυνδετικές διαταραχές και σωματοτυπικές διαταραχές. Οι πρώτες έχουν συμπτωματολογία που παρουσιάζεται με διαταραχή των απαρτιωμένων λειτουργειών της συνείδησης, ταυτότητας και μνήμης. Οι δεύτερες παρουσιάζονται με κινητική (παραλύσεις) ή αισθητική συμπτωματολογία (αιμωδίες, παραισθήσεις) και πρέπει να διαφοροδιαγνωσθούν από νευρολογικές διαταραχές. Φαινόμενα déjà vu δεν υποδηλώνουν αναγκαστικά ψυχοπαθολογία. Σε ασθενείς με διχαστικές διαταραχές, το ΗΕΓ έχει μικρή διαγνωστική αξία, επειδή μπορεί να είναι ψευδώς θετικό. γ. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ Σε άτομα που πάσχουν από επιληψία διαπιστώνεται μια σειρά από συναισθηματικές αλλαγές. Μεσοκριτική δυσφορική διαταραχή Καταθλιπτικό συναίσθημα, ανεργία, πόνος, αϋπνία, φόβος, άγχος, παροξυσμική ευερεθιστότητα, ευφορική διάθεση. Χαρακτηρίζεται από την παρουσία 3-8 από τα παραπάνω συμπτώματα, με διάρκεια μερικών ωρών ή ημερών και διαφέρει σαφώς από τις πρωτοπαθείς συναισθηματικές διαταραχές του DSM IV. Επίσης στα πλαίσια της επιληψίας του κροταφικού λοβού περιγράφεται από ορισμένους συγγραφείς ένα σύνδρομο (που χαρακτηρίζεται ως μεσοκριτικό συμπεριφορικό) με υποσεξουαλικότητα (έλλειψη ενδιαφέροντος για σεξ), επιμονή (εστίαση της προσοχής και επεξεργασία έμμονων ιδεών), υπεργραφία (καταναγκασμός να κρατούν σημειώσεις), και θρησκευτικότητα. δ. ΨΕΥΔΟΚΡΙΣΕΙΣ (PSEUDOSEIZURES) Ο όρος χρησιμοποιείται για την περιγραφή μιας επεισοδιακής αλλαγής της συμπεριφοράς που μιμείται επιληψία, χωρίς όμως να έχει οργανική αιτιολογία. Άλλοι όροι που χρησιμοποιούνται είναι nonepileptic seizure disorder, hysterical seizures, simulated attacks, nonepileptic seizures, para-seizures. Η κλινική εικόνα ψευδοκρίσεων17 χαρακτηρίζεται από προσβολές μεγαλύτερης διάρκειας από τις επιληπτικές. Οι σύνθετες μερικές κρίσεις προέλευσης μετωπιαίου λοβού (οι οποίες είναι και ο τύπος που είναι πιο δύσκολο να διαφοροδιαγνωσθεί από τις ψευδοκρίσεις) είναι συνήθως σύντομες (λιγότερο από 1 λεπτό) με ταχεία έναρξη και διακοπή. Οι ψευδοκρίσεις εμφανίζονται βαθμιαία και εξαφανίζονται με τρόπο που δεν είναι συνηθισμένος για επιληπτική κρίση. Μια μακρά προσβολή (πάνω από 5 λεπτά) που περιλαμβάνει κινητική αναστολή θα ήταν τελείως ασυνήθιστη για επιληψία, αλλά όχι για ψευδοκρίσεις. Δάγκωμα της γλώσσας6 συμβαίνει συνήθως στα πλάγια σε επιληπτική κρίση, ενώ σε ψευδοκρίση το δάγκωμα είναι συνήθως στην κορυφή της γλώσσας ή στα χείλη. 3.5. ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΩΣΗΣ Παρατηρήσεις ότι εμφάνιση επιληπτικών κρίσεων βελτίωνε την ψυχωσική συμπτωματολογία ορισμένων ασθενών οδήγησε στη θεωρία της λειτουργικής εξάρτησης και του βιολογικού ανταγωνισμού σχιζοφρενικών και επιληπτικών συμπτωμάτων. (Εισαγωγή μεθόδου δημιουργίας ιατρογενών σπασμών με φάρμακα από τον von Meduna για την θεραπεία της σχιζοφρένειας). Αργότερα οι Slater et al. με εργασία τους σε μικρό αριθμό ασθενών (69 άτομα) απέρριψαν τις προηγούμενες απόψεις και υποστήριξαν αντίθετα, την ύπαρξη θετικού δεσμού ανάμεσα στην επιληψία και τη σχιζοφρένεια. Οι σημερινή θέση (Trimble Μ.) είναι ότι υπάρχει σχέση, αλλά στο δεσμό που φαίνεται να έχουν επιληψία και ψύχωση, μπορεί να υπάρχει ανταγωνισμός συμπτωμάτων μεταξύ επιληπτικών κρίσεων και ψυχωσικών συμπτωμάτων (ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες). Η έννοια της αναγκαστικής ομαλοποίησης (forced normalization) Παρατηρήθηκε από τον Landolt στα 1950. Πρόκειται για φαινόμενο κατά το οποίο διαπιστώνεται ομαλοποίηση του ΗΕΓ ενός επιληπτικού ασθενούς, όταν εμφανίζονται συμπτώματα ψύχωσης. 3.6. ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ ΨΥΧΩΣΕΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΗΨΙΑ Από επιδημιολογικές μελέτες πληθυσμού διαπιστώνεται η ύπαρξη 2-7% μικτών ψυχώσεων σε άτομα με επιληψία. Αυξημένος κίνδυνος για ψυχιατρικές διαταραχές σε συγγενείς ασθενών με επιληψία και ψύχωση δεν φαίνεται να υπάρχει. Δεν υπάρχει ακόμη διεθνώς αποδεκτή ταξινόμηση των ψυχώσεων σε επιληψία. Για το λόγο αυτό ασθενείς με ψύχωση και επιληψία παίρνουν δύο ξεχωριστές διαγνώσεις σύμφωνα με το ICD 10 και το DSM IV. Παρακάτω γίνεται μια ταξινόμηση των ψυχώσεων σε επιληψία με βάση τη χρονική σχέση μεταξύ επιληπτικών κρίσεων και ψυχωσικών συμπτωμάτων. Μετακριτικές ψυχώσεις (25%) Ακολουθούν μια σειρά επιληπτικών κρίσεων ή ένα status. Εμφανίζονται 1-6 ημέρες μετά τις επιληπτικές κρίσεις και χαρακτηρίζονται από διαταραχή της διάθεσης και παρανοειδείς παραληρητικές ιδέες. Υποχωρούν αυτόματα σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες. Παρακριτικές ψυχώσεις Ορισμένοι χρησιμοποιούν τον όρο για ψυχώσεις που αναπτύσσονται βαθμιαία και παράλληλα με την αύξηση της συχνότητας των κρίσεων. Συνήθως βραχείες και αυτοπεριοριζόμενες. Μεσοκριτικές ψυχώσεις (10-30%) Συμβαίνουν στα μεσοδιαστήματα των επιληπτικών κρίσεων, και επομένως δεν σχετίζονται άμεσα με αυτές. Αν και πολλοί συγγραφείς βρίσκουν διαφορές ανάμεσα στη σχιζοφρένεια και αυτές, εν τούτοις άλλοι αρνούνται την ύπαρξη ουσιωδών διαφορών. 3.7. ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ ΣΕ ΕΠΙΛΗΨΙΑ Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι τα ψυχωσικά συμπτώματα εμφανίζονται σε 6 με 20 χρόνια μετά την έναρξη των επιληπτικών κρίσεων. Μειονέκτημα των διαφόρων εργασιών είναι ότι δεν ορίζουν σαφώς το είδος των ψυχωσικών επεισοδίων. -Σχέση μεταξύ τύπου επιληψίας και ψύχωσης. Φαίνεται να υπάρχει μια μεγαλύτερη πιθανότητα για εμφάνιση ψύχωσης, σε άτομα που παρουσιάζουν κροταφική επιληψία. -Σχέση μεταξύ επιληπτικών κρίσεων και ψύχωσης Υπάρχουν ενδείξεις για την αυξημένη ύπαρξη ψυχώσεων σε εστιακές κρίσεις. -Σχέση μεταξύ βαρύτητας επιληψίας και ψύχωσης Φαίνεται ότι μακρά διάρκεια της επιληψίας, ύπαρξη πολλών τύπων κρίσεων, ιστορικό status, και κακή απάντηση στη φαρμακευτική αγωγή αποτελούν σοβαρούς παράγοντες κινδύνου. Αντίθετα συχνές επιληπτικές κρίσεις δεν φαίνεται να αποτελούν παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση ψύχωσης. -Σχέση μεταξύ πλαγίωσης και ψύχωσης Πιστεύεται ότι δυσλειτουργία ή παθολογία του αριστερού κροταφικού λοβού μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση σχιζοφρενικόμορφης ψύχωσης. (4.1 Η Επιδημιολογία και συχνότητα της επιληψίας 4.2 Ψυχολογικές επιπτώσεις και αξιολόγηση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων με επιληψία 4.3. Επιληψία και εφηβεία 4.4. Επαγγελματική αποκατάσταση των εφήβων με επιληψία 4.5. Επιληψία στην καθημερινή ζωή 4.6. Οι κοινωνικές επιπλοκές 4.7. Παιδί & έφηβος με επιληψία στο σχολικό περιβάλλον ) 4.1. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ Όπως έχει ήδη αναφερθεί η επιληψία δεν γνωρίζει γεωγραφικά, κοινωνικά ή εθνικά σύνορα. Επηρεάζει τόσο άνδρες όσο και γυναίκες και μπορεί να αρχίσει σε οποιαδήποτε ηλικία παρόλο ότι πιο σύντομα παρατηρείται στην βρεφική, παιδική και εφηβική ηλικία καθώς επίσης και στην Τρίτη ηλικία. Ο καθένας από εμάς μπορεί να επηρεαστεί από επιληπτικές κρίσεις. Μέχρι 5% του πληθυσμού παγκοσμίως μπορούν να παρουσιάζουν μια μεμονωμένη επιληπτική κρίση σε κάποια περίοδο της ζωής τους. Η διάγνωση όμως της επιληψίας μπαίνει μόνο σ΄αυτούς που έχουν επαναλαμβανόμενες τουλάχιστον δύο επιληπτικές κρίσεις χωρίς άμεση αναγνωρίσιμη αιτία. Επομένως περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι σ΄όλο τον κόσμο έχουν επιληψία οποιαδήποτε στιγμή. Ο συνολικός αριθμός ανθρώπων που είχαν ή ακόμα παρουσιάζουν επιληψία υπολογίζεται στα 100 εκατομμύρια ανθρώπων περίπου. Η συχνότητα της νόσου αναφέρεται στον αριθμό νέων περιστατικών σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Μελέτες σε ανεπτυγμένες χώρες έχουν δείξει μια ετήσια συχνότητα της επιληψίας η οποία κυμαίνεται περίπου στα 50 καινούργια περιστατικά ανά 100 χιλιάδες πληθυσμού. Σε αναπτυσσόμενες χώρες όμως ο αριθμός αυτός είναι σχεδόν ο διπλάσιος, περίπου στα 100 νέα περιστατικά ανά 100 χιλιάδες πληθυσμού. Ένας από τους κύριους λόγους γι’ αυτή την πιο ψηλή συχνότητα της επιληψίας σε αναπτυσσόμενες χώρες είναι η ύπαρξη περισσότερων παραγόντων κινδύνου οι οποίοι μπορεί να οδηγήσουν σε μόνιμη εγκεφαλική βλάβη. Αυτές οι καταστάσεις συμπεριλαμβάνουν τις διάφορες λοιμωξιογόνες νόσους όπως μηνιγγίτιδα, ελονοσία, κακή διατροφή καθώς και περιπλοκές κατά την διάρκεια της γέννας. 4.2. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΠΙΛΗΨΙΑ Η επιληψία συχνά προκύπτει από υποβόσκουσες εγκεφαλικές νόσους. Οποιαδήποτε κατάσταση η οποία επηρεάζει την ανατομία και την λειτουργία του εγκεφάλου μπορεί να οδηγήσει σε επιληψία. Όμως όλοι οι ασθενείς οι οποίοι έχουν μια συγκεκριμένη εγκεφαλική νόσο δεν θα αναπτύξουν κατά ανάγκη όλοι επιληψία. Η ανάπτυξη της επιληψίας εξαρτάται από τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του εκάστοτε ασθενούς τα οποία μπορεί, λόγω βιοχημικών και νευροβιολογικών παραγόντων, να τους καταστούν πιο ευάλωτους στην επιληψία. Σε πολλούς ασθενείς η αιτία της επιληψίας δεν μπορεί να εντοπισθεί και θεωρείται ότι προκύπτει από ανισορροπία διαφόρων χημικών ουσιών στον εγκέφαλο όπως τους λεγόμενους νευροδιαβιβαστές οι οποίοι βοηθούν τους νευρώνες του εγκεφάλου να επικοινωνούν μεταξύ τους. Επίσης η επιληψία μπορεί να προκύψει σαν αποτέλεσμα σοβαρού τραυματισμού στο κεφάλι. Τραυματισμοί και λοιμώξεις του εγκεφάλου μπορούν να αποτελέσουν επιληψία σε οποιανδήποτε ηλικία. Οι ψηλοί πυρετοί κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας μπορεί σε ένα μικρό αριθμό ατόμων να προκαλέσουν πυρετικούς σπασμούς. Περίπου 3% των παιδιών που παρουσιάζουν πυρετικούς σπασμούς μπορεί να εμφανίσουν απύρετους σπασμούς κατά την εφηβική ή ενήλικη περίοδο της ζωής τους. Ο όρος Επιληψία εμφανίσθηκε στη Γαλλική γλώσσα το 1503. Σχηματίστηκε από τη γαλλική λέξη ΄΄epilepsia'' που προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα "επιλαμβάνειν'' και ερμηνεύεται ως καταλαμβάνω, προσβάλλω αιφνιδίως. Ο όρος Επιληψία περιλαμβάνει μια ομάδα διαταραχών με ποικίλη αιτιολογία, συμπτωματολογία, χρονική διάρκεια, θεραπευτική αντιμετώπιση και πρόγνωση. Η ποιότητα ζωής ασθενών με επιληψία επηρεάζεται άμεσα από τις παραμέτρους που μόλις αναφέρθηκαν. Συχνά συναντάται το φαινόμενο να υποβαθμίζεται η επίδραση της επιληψίας στην καθημερινή δραστηριότητα και στην ποιότητα ζωής των πασχόντων από αυτή, από ιατρικό, παραϊατρικό προσωπικό αλλά και από τους ίδιους τους ασθενείς. Στην πλειοψηφία των ασθενών έχει επιτευχθεί ρύθμιση της θεραπείας και έλεγχος των επιληπτικών κρίσεων. Παρόλα αυτά ποσοστό άνω του 25% ασθενών πασχόντων από επιληψία εκδηλώνουν συχνά κρίσεις παρά την φαρμακευτική αγωγή που τους χορηγείται, έχοντας να αντιμετωπίσουν παράλληλα με τις επιπτώσεις των κρίσεων και τις παρενέργειες της θεραπείας. Η ποιότητα ζωής των ασθενών αυτών επηρεάζεται σαφώς. Πολλοί παράγοντες είναι αυτοί που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των ασθενών με επιληψία. Ασθενείς αναφέρουν ως μείζονες παράγοντες που υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής τους, την έκπτωση της νοητική τους ικανότητας συνεπεία της θεραπείας, τον φόβο και το άγχος, τον περιορισμό της καθημερινής φυσικής τους δραστηριότητος και τέλος το κοινωνικό στίγμα του ανθρώπου που πάσχει από επιληψία. Από τη μελέτη Fischer et al, προκύπτει πως το 45% του συνόλου των ερωτηθέντων ασθενών ιεράρχησε τον φόβο και το άγχος συνεπεία της νόσου, ως το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν καθημερινά. Οι ασθενείς της παραπάνω μελέτης απέδωσαν το φόβο και το άγχος τους στη σκέψη ότι μπορεί ακόμα και να πεθάνουν κατά τη διάρκεια μίας κρίσης, στην πιθανότητα να χάσουν τους φίλους τους, το δίπλωμα οδηγήσεως τους ή την εργασία τους. Από μελέτες προκύπτει πως η βαρύτητα και η συχνότητα των επιληπτικών κρίσεων είναι επίσης στενά συνδεδεμένη με υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των ασθενών πασχόντων από επιληψία. Αναπάντητο παραμένει το ερώτημα, του αν δηλαδή ο καλός έλεγχος και η ρύθμιση των επιληπτικών κρίσεων από τη χορηγούμενη αντιεπιληπτική αγωγή, συνεπάγεται τις κατά αραιά διαστήματα εμφανιζόμενες κρίσεις και τις ελάχιστες δυνατές φαρμακευτικές παρενέργειες, ή τη δυνατότητα των ασθενών να ζουν την καθημερινότητα τους με τον τρόπο που αυτοί επιθυμούν. Πολύ συχνά οι ασθενείς δέχονται την παραίνεση από ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό να μην συμμετέχουν πλέον σε δραστηριότητες που προ της διαγνώσεως της νόσου συμμετείχαν. Η απομάκρυνση τους από τις δραστηριότητες αυτές διακυβεύει την ισορροπία της ψυχικής τους υγείας και την περαιτέρω διατήρηση και ανάπτυξη των κοινωνικών τους επαφών. Υπολογίζεται, πως αριθμός άνω των 50 εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως πάσχει από Επιληψία(30-100/100.000 άτομα πληθυσμού). Στην πλειοψηφία των ασθενών αυτών, η διάγνωση της νόσου έχει τεθεί από την παιδική ηλικία με αποτέλεσμα οι ασθενείς αυτοί να λαμβάνουν καθημερινώς αγωγή με αντιεπιληπτικά φάρμακα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η μεγάλη δοσολογία των χορηγούμενων αντιεπιληπτικών φαρμάκων και η αναγκαιότητα για χρόνια θεραπευτική αγωγή προκαλεί στους πάσχοντες από τη νόσο αυτή, επιπτώσεις, τόσο σε νοητικό, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Σε ερωτηματολόγιο που υπεβλήθη σε 300 Νευρολόγους το 2001 στο Ευρωπαϊκό συνέδριο Επιληπτολογίας, οι ερωτηθέντες αξιολόγησαν την νοητική κατάσταση ασθενών που λαμβάνουν χρόνια αντιεπιληπτική αγωγή ως μείζονος σημασίας. Ποσοστό άνω του 75% των ερωτηθέντων ιατρών δήλωσαν ευθαρσώς, πως θα τροποποιούσαν μια αγωγή με φάρμακα που ρυθμίζουν μεν τις κρίσεις αλλά συγχρόνως έχουν αρνητική επίπτωση στη νοητική ικανότητα των ασθενών τους. Από μελέτες που έχουν δημοσιευθεί στην παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία προκύπτει πως τα αντιεπιληπτικά φάρμακα έχουν ως συχνή παρενέργεια τους την έκπτωση της πρωτίστως φυσιολογικής νοητικής ικανότητας ασθενών που πάσχουν από επιληψία. Ο τύπος των επιληπτικών κρίσεων, η χρονική διάρκεια της νόσου και η συχνότητα εκδήλωσης των κρίσεων, έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ψυχική σφαίρα των ασθενών που πάσχουν από επιληψία. Το κοινωνικό στίγμα του ασθενή που πάσχει από επιληψία, ο περιορισμός των καθημερινών τους ενασχολήσεων και ο φόβος εκδήλωσης μίας κρίσης στο επαγγελματικό ή σε φιλικό τους περιβάλλον συμβάλλουν στη μεταβολή της κοινωνικής τους ζωής, περιορίζοντας την διατήρηση ή ακόμα και την περαιτέρω ανάπτυξη των κοινωνικών τους σχέσεων. Η τοποθέτηση σε θέση με μειωμένες δραστηριότητες και υπευθυνότητα, η χωρίς λόγο αποτίμηση της επαγγελματικής τους απόδοσης ως πλημμελής ή ακόμα και η χωρίς αίτιο απόλυση στην περίπτωση ενός ασθενούς της υποομάδας αυτής, αναφέρθηκαν σαν παράγοντες που οδήγησαν σε μεταβολή της οικονομικής τους κατάστασης. και επομένως σε σαφή υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Για την πρόληψη τέτοιου είδους προβλημάτων η σωστή και έγκαιρη πληροφόρηση εκπαίδευση των ασθενών πασχόντων από επιληψία είναι απαραίτητη. Πρέπει δε να ξεκινά από την πρώτη ημέρα της διαγνώσεως της νόσου και να αφορά τόσο τους ασθενείς, όσο και τα συγγενικά και φιλικά τους πρόσωπα. Η καταγραφή από ασθενείς και συγγενείς τους, στοιχείων που αφορούν τη συχνότητα των κρίσεων, παρενεργειών συνεπεία της θεραπείας και εμφάνισης αγχωδών εκδηλώσεων θα βοηθήσει στην καλύτερη και πληρέστερη αντιμετώπιση της Επιληψίας. 4.3 ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ Η εξέλιξη της επιληψίας σε σχέση με την εφηβεία εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το επιληπτικό σύνδρομο που εμφανίζει ο ασθενής. Σε μερικά επιληπτικά σύνδρομα παρατηρείται αυτόματη ίαση με την έναρξη της εφηβείας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι παιδικές αφαιρέσεις, η καλοήθης εστιακή επιληψία με κεντρο-κροταφικές αιχμές και το σύνδρομο Παναγιωτόπουλου (σε αυτό το τελευταίο, η υποχώρηση των κρίσεων γίνεται ακόμη νωρίτερα). Αντίθετα, υπάρχουν επιληπτικά σύνδρομα που πρωτοεμφανίζονται στην εφηβεία (π.χ. εφηβικές αφαιρέσεις, νεανική μυοκλονική επιληψία, επιληψία με γενικευμένες τονικοκλονικές κρίσεις στην αφύπνιση, φωτοευαίσθητη επιληψία). Τα περισσότερα από τα επιληπτικά σύνδρομα αυτής της κατηγορίας ανήκουν στην κατηγορία των ιδιοπαθών γενικευμένων επιληψιών και καθορίζονται γενετικά. Η ηλικία της εφηβείας είναι η ηλικία της αμφισβήτησης. Δεν είναι επομένως περίεργο ότι ο έφηβος με επιληψία αντιδρά με ανάλογο τρόπο. Η αμφισβήτηση της διάγνωσης καθώς και της ανάγκης συστηματικής χορήγησης της φαρμακευτικής αγωγής είναι συνήθεις αντιδράσεις. Είναι φυσικό να υπάρχει δυσκολία αποδοχής της χρονιότητας της νόσου και αμφισβήτηση των κάποιων αναγκαίων περιορισμών (άθληση, ξενύχτι, οινόπνευμα κ.λπ.). Αρκετά συχνή είναι και η "δοκιμαστική" διακοπή φαρμάκων. Οι έφηβοι συχνά εκφράζουν ανησυχίες για τις παρενέργειες των αντιεπιληπτικών φαρμάκων (μείωση νοητικών ικανοτήτων, αύξηση βάρους, διαταραχές κύκλου κ.λπ.), καθώς και για τη μελλοντική έκβαση και για τις τυχόν επιδράσεις στην επαγγελματική και οικογενειακή αποκατάσταση. Πιστεύεται ότι είναι απαραίτητη η ειλικρινής ενημέρωση του εφήβου για το πρόβλημα, τις αληθινές του διαστάσεις, την ανάγκη για κάποιους περιορισμούς και την αποφυγή κάποιων δραστηριοτήτων. Τις μεγαλύτερες αντιρρήσεις για μια τέτοια ενημέρωση φέρνουν οι γονείς, προβάλλοντας στο παιδί δικές τους δυσκολίες να αποδεχθούν τη διάγνωση. Ο σωστά ενημερωμένος έφηβος συνήθως συνεργάζεται καλύτερα στη φαρμακοθεραπεία, αλλά και στους αναγκαίους περιορισμούς. Η απομυθοποίηση της επιληψίας τον βοηθά να αποδεχθεί τη νόσο και να ζήσει φυσιολογικά τη φάση της εφηβείας, αλλά και να οργανώσει τις μελλοντικές του δραστηριότητες. Η άθληση αποτελεί απαραίτητη δραστηριότητα στην εφηβική ηλικία. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, ασθενείς με επιληψία που εμφανίζουν ικανοποιητικό έλεγχο των κρίσεων, μπορούν να μετέχουν σε αθλήματα στίβου και γυμναστική, καθώς και σε ομαδικά παιγνίδια (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, τένις κ.λπ.). Επιτρέπεται η πεζοπορία και η ορειβασία, καλό, όμως, είναι να αποφεύγεται η αναρρίχηση. Επιτρέπεται επίσης η χιονοδρομία (καλύτερα με χρήση κράνους), καθώς και το ποδήλατο (εκτός δρόμου και με τη χρήση κράνους). Ιδιαίτερη προσοχή απαιτούν τα θαλάσσια αθλήματα, λόγω του κινδύνου πνιγμού. Η κολύμβηση στη θάλασσα πρέπει πάντα να γίνεται με συνοδό και όχι σε βαθιά νερά. Η κολύμβηση σε πισίνα επιτρέπεται μόνο με ατομική επιτήρηση. Πρέπει να απαγορεύεται η υποβρύχια κατάδυση, ενώ η ιστιοσανίδα, η ιστιοπλοΐα και το θαλάσσιο σκι είναι προτιμότερο να αποφεύγονται (αν είναι ανέφικτη η απαγόρευση τουλάχιστον πρέπει να χρησιμοποιείται σωσίβιο). Είναι προφανές ότι εάν εφαρμοσθούν υπερβολικές απαγορεύσεις στις αθλητικές δραστηριότητες του εφήβου, είναι δυνατόν να έχουμε το αντίθετο αποτέλεσμα. Για το λόγο αυτό προτείνεται οι περιορισμοί να είναι λογικοί και με ανάλογη ενημέρωση του εφήβου. Στο θέμα της ψυχαγωγίας απαιτούνται ανάλογοι χειρισμοί. Σε εφήβους που εμφανίζουν κρίσεις που ενεργοποιούνται μετά από στέρηση ύπνου, πρέπει να τους δοθούν οι ανάλογες εξηγήσεις ώστε να περιορίσουν τη νυκτερινή διασκέδαση. Το οινόπνευμα είναι δυνατόν να ενεργοποιήσει εμφάνιση επιληπτικών κρίσεων. Επιπλέον μπορεί να ενισχύσει την ηπατοτοξικότητα μερικών φαρμάκων. Στο χειρισμό του θέματος του οινοπνεύματος πρέπει να επικρατεί λογική και ρεαλισμός. Απόλυτες απαγορεύσεις ίσως φέρουν αντίθετο αποτέλεσμα. Αρκετές φορές, η λήψη μικροποσοτήτων οινοπνεύματος σε κοινωνικές συνθήκες που το "επιβάλουν", είναι προτιμότερη από ακραίες εφηβικές συμπεριφορές. Το κάπνισμα δεν φαίνεται να έχει αρνητικές επιδράσεις στην επιληψία. Σε εφήβους με φωτοευαίσθητη επιληψία χρειάζεται λεπτομερής ενημέρωση για τους δυνητικούς κινδύνους από φωτορυθμικά, συσκευές τηλεόρασης, υπολογιστές και ηλεκτρονικά παιγνίδια. Πρέπει να δοθούν οι ανάλογες οδηγίες για τη μείωση του κινδύνου. Η συμμετοχή σε θερινές κατασκηνώσεις πρέπει να επιτρέπεται μόνο όταν υπάρχουν σωστές συνθήκες επιτήρησης. Η συμμετοχή σε σχολικές εκδρομές αποτελεί, συχνά, αιτία τριβής του εφήβου με τους γονείς του. Είναι γνωστό ότι δεν είναι σπάνιες επιληπτικές κρίσεις στη διάρκεια των πολυήμερων σχολικών εκδρομών. Το ξενύχτι, το οινόπνευμα και η παραμέληση της φαρμακευτικής αγωγής αποτελούν τις συχνότερες αιτίες. Η απαγόρευση συμμετοχής στις εκδρομές αποτελεί την ασφαλέστερη λύση, όμως συχνά, αποτελεί εξαιρετικά δυσάρεστη επιλογή τόσο για τους γονείς, όσο και τον έφηβο. Σε περιπτώσεις ασθενών με υψηλό αίσθημα ευθύνης, που είναι σε θέση να τηρήσουν κάποιους περιορισμούς, η συμμετοχή στις εκδρομές δεν πρέπει να αποκλείεται. Παρενέργειες φαρμακοθεραπείας. Όσον αφορά στις σχέσεις με το άλλο φύλο, η επιληψία δεν φαίνεται να έχει επίδραση στον τομέα αυτό. Οι έφηβοι με επιληψία φυσικά μπορούν να έχουν φυσιολογική σεξουαλική ζωή. Κάποια προσοχή χρειάζεται στη χρησιμοποίηση αντισυλληπτικών φαρμάκων, καθώς η δράση τους περιορίζεται εάν η ασθενής παίρνει φαινοβαρβιτάλη, υδαντοΐνη, τοπιραμάτη ή καρβαμαζεπίνη. Αρκετά συχνά οι έφηβοι έχουν αντιρρήσεις στη χορήγηση φαρμακευτικής αντιεπιληπτικής αγωγής, φοβούμενοι τυχόν παρενέργειες. Μερικές από τις ενοχλητικές για την έφηβο παρενέργειες είναι η αύξηση του βάρους, οι διαταραχές του κύκλου και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών μετά χορήγηση Depakine. Υπνηλία και βραδυψυχισμό είναι δυνατόν να προκαλέσουν το Gardenal, το Rivotril και το Frisium. Κεφαλαλγία ή ζάλη δυνατόν να προκαλέσει η χορήγηση Tegretol, Trileptal, Gabitril, Zarontin ή Topamac. Τέλος, ιδιαίτερα ενοχλητική είναι η ακμή και η αυξημένη τριχοφυΐα από Epanutin. Στις επιλογές για την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή είναι αυτονόητο ότι πρέπει όλα να συνεκτιμώνται...Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η πορεία ενός ασθενούς με επιληψία στην εφηβεία, εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το επιληπτικό σύνδρομο που εμφανίζει. Υπάρχουν επιληπτικά σύνδρομα που κατά κανόνα σταματάνε στην αρχή της εφηβείας, ενώ άλλα που πρωτοεμφανίζονται στην ηλικία αυτή ή που χρονίζουν. Ο καθορισμός του επιληπτικού συνδρόμου ενός ασθενούς βοηθά στην καλύτερη αντιμετώπισή του. Απαραίτητη είναι σωστή ενημέρωση του εφήβου για το πρόβλημά του. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται καλύτερη συνεργασία στη φαρμακοθεραπεία αλλά και στην τήρηση των κάποιων περιορισμών που πρέπει να επιβληθούν. Οι προτάσεις για περιορισμούς κάποιων δραστηριοτήτων πρέπει να γίνονται με σεβασμό στην προσωπικότητα και τη γνώμη του εφήβου και αφού δοθούν οι ανάλογες επεξηγήσεις. 4.4. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΜΕ ΕΠΙΛΗΨΙΑ Στη φάση της εφηβείας, κατά κανόνα λαμβάνονται αποφάσεις για τη μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση. Είναι πολύ χρήσιμη η ενημέρωση του εφήβου για τον αποκλεισμό κάποιων επαγγελμάτων που είναι ασύμβατα με χρόνια επιληψία. Τα επαγγέλματα αυτά είναι τα ακόλουθα: οδηγός μέσων μαζικής μεταφοράς, επαγγελματίας οδηγός, δύτης, στρατιωτικά επαγγέλματα, επαγγέλματα με εργασία σε ύψος ή εκείνα που απαιτούν χειρισμό μηχανών. Οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν από επιληψία δεν έχουν ανάγκη από κάποια ειδική βοήθεια ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στην παραγωγική διαδικασία. Μερικές φορές όμως η επιληψία μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές δυσκολίες στην εύρεση και διατήρηση μίας θέσης εργασίας. Ο σκοπός των ακόλουθων κατευθυντήριων γραμμών συνίσταται στην εισαγωγή και την εφαρμογή ορισμένων θεμελιωδών και τεκμηριωμένων αρχών στην εργασιακή πραγματικότητα, έτσι ώστε να βελτιωθούν οι μελλοντικές εργασιακές ευκαιρίες των εφήβων με επιληψία. Αρχές Στο πλαίσιο της διατύπωσης των κατευθυντήριων γραμμών για την εργασία, η Επιτροπή ατόμων με επιληψία βασίζεται σε κάποιες γενικότερα αποδεκτές αρχές ως προς την επιληψία, την σφαιρική αντιμετώπισή της και τα δικαιώματα των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. Η επιληψία είναι μία λειτουργική διαταραχή του εγκεφάλου, που εκδηλώνεται στους πάσχοντες με επαναλαμβανόμενες κρίσεις. Υπάρχουν ποικίλες μορφές επιληπτικών κρίσεων που διαφοροποιούνται σε μεγάλο βαθμό μεταξύ τους ως προς την συχνότητα και την βαρύτητά τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι κρίσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά αλλά και μακροπρόθεσμα με ειδική θεραπεία, δηλαδή με φαρμακευτική αγωγή και μέτρα για την ακολουθητέα συμπεριφορά. Τόσο η διάγνωση όσο και η εμφάνιση κρίσεων δεν θα έπρεπε να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ικανότητα ενός ανθρώπου, να ασκήσει ένα αμειβόμενο επάγγελμα. Στις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις όπου οι περιορισμοί για συγκεκριμένες εργασιακές θέσεις καθίστανται απαραίτητοι, θα πρέπει η ανάλογη απόφαση να βασίζεται σε μία δίκαια αξιολόγηση τόσο των ειδικών εργασιακών απαιτήσεων, διανοητικών και φυσικών, όσο και του συγκεκριμένου πάσχοντα. Διαφορετικά τέτοιοι περιορισμοί αποτελούν δυσμενή διάκριση εις βάρος του. Όλοι οι άνθρωποι με επιληψία θα πρέπει να έχουν τις ίδιες δυνατότητες πρόσβασης όπως κάθε άλλος άνθρωπος στην παροχή υγειονομικών υπηρεσιών, τις υπηρεσίες αποκατάστασης, τα προγράμματα εργασίας και την κοινωνική υποστήριξη, ούτως ώστε να επιτύχουν τον καλύτερο δυνατό έλεγχο της πάθησής τους και να εξασφαλίσουν περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης. Οι πάσχοντες από επιληψία θα πρέπει κατά τις διαδικασίες εύρεσης εργασίας, επιλογής υποψηφίων και πρόσληψης να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Κατευθυντήριες γραμμές για την δίκαια μεταχείριση των ανθρώπων με επιληψία στον εργασιακό τομέα - Ιατρική περίθαλψη - Αξιολόγηση καταλληλότητας για ειδικές εργασιακές θέσεις - Επιλογή υποψηφίων - Παροχή βοήθειας στον εργασιακό χώρο Ιατρική περίθαλψη Είναι γνωστό ότι τόσο ο καλός έλεγχος των κρίσεων και γενικότερα η καλή προσαρμογή στην πάθηση αυτή όσο και η ψυχική υγεία και οι εργασιακές ικανότητες ενός εφήβου με επιληψία, μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά τις εργασιακές ευκαιρίες του. Κατά την αξιολόγηση ενός εργαζομένου ή υποψηφίου ο εργοδότης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα σημεία αναφορικά με την επιληψία και τις ενδεχόμενες επιπτώσεις της στην απόδοση του εργαζομένου : Υπάρχουν ποικίλες μορφές επιληπτικών κρίσεων. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν μία μοναδική κρίση σε όλη τους τη ζωή (Σε τέτοιες περιπτώσεις σπάνια γίνεται λόγος για επιληψία) Η πρώτη επιληπτική κρίση μπορεί να έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην αυτοπεποίθηση ενός ατόμου και είναι πολύ πιθανό, το συγκεκριμένο άτομο να χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη και ενημέρωση σχετικά με την πάθηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι κρίσεις είναι δυνατό να κατασταλούν εντελώς μέσω ανάλογης θεραπείας. Συνήθως η θεραπεία αυτή γίνεται με τη βοήθεια φαρμάκων με αντιεπιληπτική δράση, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται τακτικά και συνήθως για μία σειρά ετών. Εφόσον τα φάρμακα αυτά χορηγούνται σωστά, δεν θα έπρεπε να επιφέρουν παρενέργειες, οι οποίες να επιβαρύνουν φανερά την παραγωγική ικανότητα του ατόμου. Οι περιπτώσεις όπου τα άτομα με επιληψία υφίστανται κρίσεις στον εργασιακό χώρο ή η αποδοτικότητά τους επιβαρύνεται από τα χορηγούμενα φάρμακα, είναι περιορισμένες. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η γνωμοδότηση από έναν ειδικευμένο στην θεραπεία της επιληψίας γιατρό οδηγεί συχνά στον περιορισμό των κρίσεων και την μείωση των παρενεργειών. Αναρρωτικές άδειες και εργατικά ατυχήματα δεν είναι συχνότερα σε ανθρώπους με επιληψία απ' ότι στους άλλους εργαζόμενους. Οι εργαζόμενοι που πάσχουν από επιληψία θα πρέπει να τυγχάνουν της ίδιας ασφαλιστικής κάλυψης όπως όλοι οι εργαζόμενοι. Αξιολόγηση καταλληλότητας για ειδικές εργασιακές θέσεις Η συντριπτική πλειοψηφία των υφιστάμενων εργασιακών θέσεων είναι κατάλληλη για ανθρώπους με επιληψία. Η ιατρική άποψη που ενδεχομένως θα ζητηθεί κατά την αξιολόγηση της καταλληλότητας ανθρώπων με επιληψία για ειδικές εργασιακές θέσεις, θα πρέπει να αναφέρεται στις απαιτήσεις της συγκεκριμένης εργασιακής θέσης και να βασίζεται στις σύγχρονες γνώσεις για την επιληψία και τις από αυτήν προερχόμενες κρίσεις. Γενικευμένες απαγορεύσεις, που δεν αφορούν συγκεκριμένες περιπτώσεις, θα πρέπει να αποφεύγονται. Σε εργασιακές θέσεις, όπου ο κίνδυνος να βλάψει κανείς τον εαυτό του ή τους άλλους είναι αυξημένος, θα πρέπει να εξεταστούν οι δυνατότητες μείωσης του κινδύνου αυτού μέσω οργανωτικών ανακατατάξεων. Μόνο σε περιπτώσεις όπου κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, μπορούν να θεωρηθούν δικαιολογημένοι κάποιοι περιορισμοί στην εργασιακή δραστηριότητα των ατόμων που πάσχουν από επιληψία. Εάν ένας επιληπτικός κατέχει τα απαραίτητα προσόντα και/ή προϋπηρεσία, θα πρέπει κατά κανόνα να θεωρείται ότι είναι και ο κατάλληλος. Επιλογή υποψηφίων Στις περιπτώσεις όπου ζητείται ιατρική γνωμάτευση, θα πρέπει αυτή να υποβάλλεται σε ξεχωριστή επεξεργασία από τα υπόλοιπα δικαιολογητικά υποψηφιότητας και να αξιολογείται από ένα αρμόδιο πρόσωπο. Το ενδιαφέρον στις συνεντεύξεις θα πρέπει να εστιάζεται περισσότερο στις ικανότητες του ατόμου με επιληψία και όχι στους πραγματικούς ή υποτιθέμενους περιορισμούς που αυτή του επιβάλλει. Οι επιπτώσεις της επιληψίας ενός υποψηφίου στην εργασιακή του απόδοση θα πρέπει να θίγονται μόνο αφού η καταλληλότητά του για μία συγκεκριμένη εργασία έχει διαπιστωθεί από τον εργοδότη. Εάν κατά την αξιολόγηση της εργασιακής ικανότητας επιζητείται ιατρική γνωμοδότηση θα πρέπει οι παρεχόμενες συμβουλές να βασίζονται στη λεπτομερή γνώση της εν λόγω εργασιακής θέσης καθώς και του είδους της επιληψίας του υποψηφίου. Παροχή βοήθειας στον εργασιακό χώρο Στην περίπτωση που ένας εργαζόμενος παρουσιάζει για πρώτη φορά επιληπτικές κρίσεις, ο εργοδότης οφείλει να τον αντιμετωπίσει με κατανόηση και να του δώσει την ευκαιρία να υποβληθεί σε ιατρική θεραπεία, προτού πάρει κάποια απόφαση σχετική με την εφεξής εργασιακή του ικανότητα. Εάν υπάρχει η πιθανότητα να παρουσιαστούν επιληπτικές κρίσεις στον εργασιακό χώρο, θα πρέπει ο εργοδότης να βοηθήσει τον εργαζόμενο να ενημερώσει τους συναδέλφους του σχετικά με την πάθησή του. Στους εργαζόμενους/συνάδελφους που ενδέχεται να είναι παρόντες σε μία επιληπτική κρίση, θα πρέπει να δοθούν ανάλογες πληροφορίες καθώς και βασικές γνώσεις πρώτων βοηθειών. Εάν είναι απαραίτητοι κάποιοι περιορισμοί σε ορισμένες εργασιακές δραστηριότητες, τότε θα πρέπει να καθοριστούν με σαφήνεια τα χρονικά περιθώρια και οι προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες οι περιορισμοί αυτοί τίθενται σε ισχύ, ελέγχονται και αίρονται. 4.5. ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ Εκτός από τη συχνότητα των κρίσεων και τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες της θεραπείας, η αντικειμενική και υποκειμενική απήχηση της επιληψίας στην καθημερινή ζωή των παιδιών αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά κριτήρια για την αξιολόγηση της ποιότητας ζωής τους. Ύπνος: Η χρησιμότητα επαρκούς ύπνου με κατάκλιση και αφύπνιση σε τακτικές ώρες είναι ένα σημαντικό σημείο της υγιεινής της ζωής. Πρακτικά, ο σεβασμός αυτού του μέτρου είναι συχνά σχετικός, ιδίως στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες. Εάν η ώρα κατάκλισης καθυστέρησε και το επιτρέπουν οι επαγγελματικές υποχρεώσεις, πρέπει να δοθεί στον ασθενή η συμβουλή να αλλάξει την ώρα αφύπνισης για να διατηρήσει σταθερή διάρκεια ύπνου. Δεν είναι χρήσιμο να διακόπτεται ένας λίγο παρατεταμένος πρωινός ύπνος για να ληφθεί η πρώτη δόση του φαρμάκου. Τηλεόραση και παιχνίδια video: Η τηλεόραση, οι οθόνες video των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και των υπολογιστών είναι καλά ανεκτά από την πλειοψηφία των επιληπτικών. Εάν υπάρχει μία φωτοευαίσθητη επιληψία απλές προφυλάξεις (καλά φωτισμένο δωμάτιο, ικανή απόσταση ανάμεσα στην οθόνη και τον παρατηρητή, κάλυψη του ενός ματιού με την παλάμη του χεριού σε περίπτωση αποσυντονισμού της οθόνης) ελαττώνουν τους κινδύνους. Αθλητισμός: Η εξάσκηση μιας αθλητικής δραστηριότητας είναι ένας σημαντικός παράγοντας της κοινωνικής ολοκλήρωσης. Οι απαγορεύσεις, εμφανείς, Εξαρτώνται από τον τύπο των κρίσεων και τον κίνδυνο να εμφανιστούν κατά την αθλητική δραστηριότητα. Ορισμένες δραστηριότητες απαγορεύονται, επειδή η ζωή του ασθενούς τίθεται σε κίνδυνο από μια σοβαρή κρίση: υποβρύχιες καταδύσεις, ιστιοπλοΐα, κ.α. Η ιππασία πρέπει να επιτρέπεται μόνο στους καλά ελεγχόμενους ασθενείς. Ο αθλητισμός ή η γυμναστική δεν αναδεικνύονται. Η οδήγηση ποδηλάτου μπορεί να επιτραπεί ακόμη κι αν υπάρχει μικρός κίνδυνος ατυχήματος. Συνιστάται να φορούν κράνος. Φοίτηση στο σχολείο: Τα περισσότερα επιληπτικά παιδιά μπορούν και πρέπει να ακολουθούν μία φυσιολογική φοίτηση στο σχολείο. Οι συνέπειες πάνω στην καλή μεταγενέστερη πορεία των σπουδών μπορεί να είναι μείζονες εάν η επιληψία ξεκινήσει κατά την εκμάθηση της ανάγνωσης. Μία στενή συνεργασία ανάμεσα στο θεράποντα ιατρό, το σχολίατρο και τον εκπαιδευτή είναι λοιπόν βασική για να παραμείνει το επιληπτικό παιδί στις κανονικές εκπαιδευτικές δομές. 4.6. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ Δυστυχώς, η κοινωνία ακόμη και σήμερα ασκεί μεγάλες πιέσεις στους πάσχοντες από επιληψία, αν και σε μερικές περιπτώσεις - όπως στην οδήγηση - αυτές δικαιολογούνται. Οδήγηση Οι επιληπτικές κρίσεις την ώρα της οδήγησης συνεχίζουν να αποτελούν αιτίες τροχαίων ατυχημάτων που είναι δυνατόν να προληφθούν. Στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί υποχρέωση και ευθύνη κάθε ανθρώπου που έχει κάποια πάθηση, η οποία μπορεί να του προκαλέσει προβλήματα στην οδήγηση, να ενημερώσει την Αρχή Έκδοσης Άδειας Οδηγού και Οχήματος. Όποιος δεν ενημερώσει την αρμόδια υπηρεσία και συνεχίσει να οδηγεί, διαπράττει ποινικό αδίκημα. Οι κανονισμοί που αφορούν τις άδειες οδήγησης βαρέων οχημάτων και εκείνων που μεταφέρουν επιβάτες είναι πολύ αυστηρότεροι και αν κάποιος έχει συνεχιζόμενη επιρρέπεια για επιληπτικές κρίσεις, δεν μπορεί να διατηρεί άδειες τέτοιου τύπου. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο δεν πρέπει να έχει πάθει κρίση ή να έχει πάρει αντιεπιληπτικό φάρμακο τα προηγούμενα 10 χρόνια, ενώ δεν πρέπει να υπάρχουν ιατρικές ενδείξεις ότι συνεχίζει να υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης κρίσεων. Απασχόληση Λίγα είναι τα επαγγέλματα από τα οποία αποκλείονται διά νόμου οι πάσχοντες από επιληψία. Πρόκειται για εκείνα του πιλότου, του οδηγού ασθενοφόρου, του οδηγού ταξί, του οδηγού τρένου, καθώς και οποιουδήποτε εργάζεται στο εμπορικό ναυτικό, στις ένοπλες δυνάμεις, στην πυροσβεστική ή στην αστυνομία. Υπάρχουν ακόμη ορισμένα επαγγέλματα τα οποία εγκυμονούν κινδύνους αν εμφανισθεί μια κρίση και άρα δεν συνιστώνται (για παράδειγμα, εργασία σε σκαλωσιά). Καλό θα ήταν να πρυτανεύσει η κοινή λογική, προτού σκεφθεί κάποιος μια τέτοια εργασία. Oι ασθενείς είναι υποχρεωμένοι να αναφέρουν στον εργοδότη ότι πάσχουν από επιληψία, αν το γεγονός αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει την ικανότητά τους να αποδώσουν στην εργασία τους ή να έχει συνέπειες στην προσωπική τους ασφάλεια κατά την εκτέλεση της εργασίας. Υπό τέτοιες συνθήκες η απόκρυψη της πάθησης μπορεί να αποτελέσει αιτία απόλυσης. Αν υπάρχει κίνδυνος εκδήλωσης κρίσης κατά την ώρα της δουλειάς, είναι ίσως καλύτερο να έχετε ενημερώσει σχετικά κάποιον συνάδελφο, παρά να κρατήσετε μυστική την πάθησή σας και να του εξηγήσετε τι να κάνει, αν συμβεί. Καθημερινή Ζωή Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της επιληψίας είναι η περιοδική εκδήλωση. Αν κάποιος παθαίνει μία κρίση την εβδομάδα (κάτι που θα εθεωρείτο ως πλημμελώς ελεγχόμενη επιληψία), μένουν άλλες 313 ημέρες τον χρόνο να τις ζήσει χωρίς κρίσεις. Είναι σημαντικό λοιπόν να μην αφήσει κανείς την επιληψία να εξουσιάζει τη ζωή του. Η υπερπροστατευτικότητα, οι υπερβολικοί περιορισμοί και η χαμηλή απόδοση είναι οι δευτερεύουσες, συχνότατες αναπηρίες της επιληψίας, οι οποίες μπορούν να αποφευχθούν. Oι κύριοι κίνδυνοι της επιληψίας πηγάζουν από το απροσδόκητο που την διακρίνει και πρέπει να λαμβάνονται ορισμένα μέτρα προφύλαξης. Συνετό θα ήταν να αποφεύγονται ορισμένες καταστάσεις υψηλού κινδύνου, όπως η ορειβασία, οι υποβρύχιες καταδύσεις και ο αιωροπτερισμός (αν και είναι δυνατό να κάνει κάποιος ορειβασία αν η εκδρομή είναι καλά οργανωμένη). Στις περισσότερες από τις υπόλοιπες περιστάσεις, οι αρνητικές επιπτώσεις που υφίσταται ο ασθενής σε κοινωνικό και ψυχολογικό επίπεδο από τους περιορισμούς στη ζωή του πιθανόν να ξεπερνούν τους κινδύνους. Η κολύμβηση είναι απολύτως εφικτή, αλλά θα ήταν προτιμότερη παρέα με κάποιον που γνωρίζει για την κατάσταση και το τι πρέπει να κάνει αν συμβεί μια κρίση. Επίσης, θα πρέπει να ενημερωθεί ο επιβλέπων της πισίνας. Η ποδηλασία και η ιππασία είναι εξίσου απολύτως εφικτές, αλλά και πάλι πρέπει να δοθεί προσοχή στους πιθανούς κινδύνους. Και τα δύο αυτά αθλήματα πρέπει να γίνονται είτε μαζί με κάποιον που γνωρίζει για την επιληψία ή σε οργανωμένη ομάδα, ενώ το κράνος είναι υποχρεωτικό. Oι δραστηριότητες στο σπίτι περικλείουν λίγους κινδύνους. Η λήψη κάποιων μέτρων μπορεί να τους μειώσει. Τα ντους προτιμώνται από τα μπάνια και αν κάνει κανείς μπάνιο η στάθμη του νερού πρέπει να είναι χαμηλή και κάποιος να γνωρίζει ότι ο πάσχων βρίσκεται στην μπανιέρα. Επιπλέον, η πόρτα του μπάνιου δεν πρέπει να κλειδώνεται. O φούρνος μικροκυμάτων προτιμάται από την ηλεκτρική κουζίνα και πρέπει να αποφεύγονται τα τηγάνια με το καυτό λάδι. Συνιστάται να υπάρχουν προφυλακτικά καλύμματα για το τζάκι, τα καλοριφέρ και τις ηλεκτρικές κουζίνες. Τέλος, διατίθενται συναγερμοί που ενεργοποιούνται σε περίπτωση που - για παράδειγμα - ο ασθενής πέσει. Είναι χρήσιμοι για όσους παθαίνουν συχνά κρίσεις και ζουν μόνοι στο σπίτι. Oι συχνές πτώσεις σε όσους δεν ελέγχουν επαρκώς την επιληψία τους μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμούς στο κεφάλι και στο πρόσωπο. Αν αυτές οι πτώσεις γίνουν συχνές, μπορεί να προκληθεί κάποια βλάβη στον εγκέφαλο και ουλές στο πρόσωπο. Σε αυτούς τους ανθρώπους (που αποτελούν τη μειονότητα μεταξύ των πασχόντων από επιληψία) συνιστάται να φορούν προστατευτικό κράνος. Εν κατακλείδι, η επιληψία είναι μια νόσος με την οποία ο ασθενής και ο κοινωνικός του περίγυρος πρέπει να μάθουν να ζουν αρμονικά. Οι σύγχρονες θεραπείες έχουν βελτιώσει αρκετά τον έλεγχο των κρίσεων και η συνεχιζόμενη έρευνα υπόσχεται ακόμη καλύτερα αποτελέσματα στο μέλλον. Η υιοθέτηση απλών μέτρων μπορεί να καταστήσει ασφαλή τη διαβίωση των πασχόντων και να τους εξασφαλίσει ένα αρκετά υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής. 4.7. ΠΑΙΔΙ & ΕΦΗΒΟΣ ΜΕ ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Συχνά το παιδί (ή ο έφηβος) με επιληψία νιώθει ότι είναι ''διαφορετικό'' από τα άλλα παιδιά. Αισθάνεται φόβο ότι δεν θα γίνει αποδεκτό από τους συμμαθητές του ή από τον δάσκαλο. Συχνά έρχεται αντιμέτωπο με διλήμματα όπως: πρέπει να το πω στον δάσκαλο (ή τον καθηγητή) ότι έχω επιληψία; πρέπει να το ξέρουν οι φίλοι μου στο σχολείο ή οι άλλοι συμμαθητές μου; θα με απορρίψουν αν το μάθουν; Η μη έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των φόβων μπορεί να οδηγήσει σε αποφευκτική συμπεριφορά, σε απομόνωση και σε αυτο-απορριπτική ή αυτο-καταστροφική στάση (π.χ. παραίτηση από αγαπημένες δραστηριότητες, αποθάρρυνση, μη τήρηση του πλαισίου ρύθμισης, κ.λπ.). Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που παρεμποδίζει την ικανοποιητική προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο. Συμπεριφορές ή εκδηλώσεις ενδεικτικές δυσκολιών ως προς την προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο είναι: δυσανασχέτηση του παιδιού με τη σκέψη ότι θα πάει σχολείο, παρουσίαση συμπτωμάτων (π.χ. αδιαθεσία, ναυτία, στομαχόπονοι) όταν πρόκειται να πάει σχολείο, έκφραση παραπόνων για σωματικά ενοχλήματα στο σχολείο με το αίτημα να επιστρέψει στο σπίτι, έντονο άγχος, καταθλιπτική διάθεση, δυσκολίες ως προς τις επιδόσεις του, αδιαφορία του παιδιού για τα μαθήματά του, αδυναμία συγκέντρωσης ή παρακολούθησης του μαθήματος (π.χ. αφαιρείται, σκέπτεται συχνά άλλα πράγματα μέσα στην τάξη), εριστική διάθεση, αίσθημα μοναξιάς στο σχολείο, δυσκολίες στις σχέσεις με τα άλλα παιδιά (π.χ. αναφέρει ότι τα άλλα παιδιά τον αποφεύγουν, ότι δεν του δίνουν σημασία), δυσκολίες στη σχέση με τον δάσκαλο (π.χ. αναφέρει ότι δεν του φέρεται φιλικά ή δίκαια), αίσθημα μειονεξίας (π.χ. ανησυχεί έντονα μήπως κατά την ώρα του μαθήματος πει κάτι λάθος και ταπεινωθεί ή μήπως δεν γράψει καλά στα διαγωνίσματα), αίσθημα αποθάρρυνσης (π.χ. αισθάνεται ότι είναι πολύ δύσκολο να πάρει τους βαθμούς που θέλει, νιώθει απαισιοδοξία για το μέλλον ως προς τα σχολικά θέματα και την πρόοδό του στο σχολείο), κ.λπ. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι αυτές οι συμπεριφορές ή εκδηλώσεις που προαναφέρονται ή τα χαμηλά επίπεδα λειτουργικότητας του παιδιού (ή του εφήβου) δεν έχουν ως αιτιολογικό παράγοντα την ''τεμπελιά'' ή τον ''κακό χαρακτήρα του'' αλλά αποτελούν ενδείξεις της ύπαρξης ιδιαίτερα στρεσογόνων για το παιδί παραγόντων που μέσω της έγκαιρης αναγνώρισης και της κατάλληλης αντιμετώπισης μπορούν να επιλυθούν ικανοποιητικά. Οι γονείς συχνά αισθάνονται άγχος και φόβο για την ασφάλεια, την προσαρμογή, την αποδοχή του παιδιού από το σχολικό περιβάλλον καθώς και αγωνία για τη στάση και τη συμπεριφορά του δασκάλου απέναντι στο παιδί τους. Αυτοί οι παράγοντες ενδέχεται να παρακινήσουν τους γονείς να αναπτύξουν υπερπροστατευτική συμπεριφορά που παρεμβάλλεται ανασταλτικά στην ανάπτυξη πρόσφορης για την ηλικία του παιδιού αυτονομίας και του αισθήματος βασικής εμπιστοσύνης προς τους άλλους. Η διασάφηση των αιτιών της αρνητικής συμπεριφοράς ή των δυσκολιών προσαρμογής του παιδιού στο σχολείο μέσω του διαλόγου, της υπομονής και της αποδοχής αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ικανοποιητική διευθέτηση των δυσκολιών. Η διαμόρφωση ευκρινών προτεραιοτήτων έχει καθοριστική σημασία στην επίλυση των δυσκολιών. Βασική προτεραιότητα αποτελεί η ασφάλεια του παιδιού. Το ερώτημα αναφορικά με τον δάσκαλο (ή τον καθηγητή) δεν είναι ''αν πρέπει να το πούμε'', αλλά ''πώς πρέπει να το πούμε'', δηλαδή, πώς μπορούμε να μοιραστούμε μαζί του τις πληροφορίες που απαιτούνται για την πρόληψη και αντιμετώπιση των δυσκολιών. Είναι σημαντικό να γνωρίζει ο δάσκαλος ότι το παιδί έχει επιληψία, ώστε σε περίπτωση που χρειαστεί (π.χ. σε περίπτωση κρίσης) να μπορέσει να δράσει με αποτελεσματικό και διακριτικό τρόπο. Η άγνοια συνήθως αποδεικνύεται πιο επώδυνη και τραυματική από ότι η νουνεχώς διατυπωμένη ενημέρωση και επίγνωση. Ο δάσκαλος είναι και αυτός άνθρωπος. Έχει βέβαια το προνόμιο να παίζει ζωτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, αλλά αυτό το προνόμιο δεν είναι απαλλαγμένο από σημαντικές ευθύνες και υποχρεώσεις. Όπως όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικό κάποιες φορές να κάνει λάθος εκτίμηση, ή να μην έχει επαρκή ενημέρωση, ή να έχει κάποιες προκαταλήψεις για το τι είναι επιληψία. Μπορεί να νιώσει άγχος και φόβο σχετικά με την ευθύνη που αισθάνεται ότι αναλαμβάνει. Μπορεί πάλι να αισθάνεται αβεβαιότητα ως προς τον κατάλληλο χειρισμό της κατάστασης με αποτέλεσμα να υιοθετεί ακραίες ή αντιφατικές συμπεριφορές (π.χ. να πιστεύει ότι ''δεν είναι τίποτα'', ή να διαφοροποιεί το παιδί από τα άλλα παιδιά μέσω υπερπροστατευτικών ή απορριπτικών-τιμωρητικών στάσεων). Είναι σημαντικό οι γονείς να εξηγήσουν στον δάσκαλο την ανάγκη της συλλογικής αντιμετώπισης της κατάστασης (δηλαδή, την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των γονέων, του παιδιού, του δασκάλου και άλλων ατόμων από το προσωπικό του σχολείου όπως τα άτομα που εργάζονται στο κυλικείο) και να παρέχουν κατάλληλες πληροφορίες με σαφήνεια ως προς το: τι είναι επιληψία, ότι η επιληψία δεν είναι μεταδοτική ασθένεια, ποιες είναι οι ενδείξεις και οι τρόποι αντιμετώπισης μιας κρίσης και ποιες είναι οι απαιτούμενες ενέργειες σε περίπτωση ανάγκης. Είναι επίσης ουσιώδες οι γονείς να εξηγήσουν στον δάσκαλο ότι είναι σημαντικό το παιδί να αισθάνεται ότι μπορεί να απευθύνεται σε αυτόν όταν δεν αισθάνεται καλά, να του παρέχεται η δυνατότητα να βγαίνει από την τάξη όταν το επιθυμεί. Είναι επίσης σημαντικό οι γονείς να εξηγήσουν στον δάσκαλο (ή τον καθηγητή) πόσο καθοριστικό είναι να αποφεύγει κάθε συμπεριφορά που θα οδηγούσε στη ''διαφοροποίηση'' του παιδιού (ή του εφήβου) από την ομάδα συνομηλίκων καθώς και το ότι η επιληψία δεν εμποδίζει το παιδί ως προς τη συμμετοχή σε δραστηριότητες και ως προς την επίτευξη των στόχων του. Η κατάλληλη ενημέρωση του παιδιού για τα θέματα αυτά και για τη σημασία της ανάπτυξης σχέσης συνεργασίας με τον δάσκαλο αποτελεί καθοριστικό παράγοντα. Οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν ένα διευκολυντικό πλαίσιο για την εδραίωση αποτελεσματικής επικοινωνίας και συνεργασίας με τον δάσκαλο ρωτώντας τον με ποιο τρόπο θα μπορούσαν οι ίδιοι να τον βοηθήσουν στο έργο του και ενθαρρύνοντάς τον να θέτει ερωτήσεις ώστε να διερευνηθεί η πιθανότητα ύπαρξης στερεοτύπων ή προκαταλήψεων και να επιτευχθεί η αποσαφήνιση ενδεχόμενων εσφαλμένων αντιλήψεων για συμπεριφορές ή αντιδράσεις του παιδιού (π.χ. δίνοντας έμφαση στο ότι το παιδί ''δεν το κάνει επίτηδες'' όταν του ζητά την άδεια να βγαίνει από την τάξη καθώς το ίδιο δεν θα επιθυμούσε να του φέρονται με τρόπο που θα το έκανε να αισθάνεται ''διαφορετικό'' από τα άλλα παιδιά). Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο ο δάσκαλος αντιλαμβάνεται την κατάσταση έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί οι προσδοκίες του επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά και τις επιδόσεις του μαθητή. Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι οι προσδοκίες των γονέων απέναντι στα παιδιά τους καθώς αυτές επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά και τις επιδόσεις των παιδιών. Η ταύτιση του παιδιού με θετικά γονεϊκά πρότυπα (ικανοποιητική αντιμετώπιση των αγχο-εκλυτικών παραγόντων, θετικές διαπροσωπικές σχέσεις, αίσθημα αποδοχής, ανάπτυξη αυτοεκτίμησης, ενεργός συμμετοχή, δημοκρατική στάση, έμφαση στην ανάπτυξη αυτονομίας και στην επίτευξη στόχων, κ.λπ.) παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του κινήτρου και των δεξιοτήτων για την επίτευξη στόχων και την επίλυση των δυσχερειών. Είναι σημαντικό επίσης οι γονείς να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες ως προς το τι μπορεί να κάνει ο δάσκαλος, το παιδί τους και οι ίδιοι για την αντιμετώπιση των δυσκολιών. Είναι εξαιρετικά επωφελές η διασφάλιση της υγείας του παιδιού να αναπτύσσεται σε ένα πλαίσιο που να προάγει το αίσθημα της ψυχολογικής του ασφάλειας. Κάθε άτομο είναι διαφορετικό, με διαφορετικές ανάγκες και επιθυμίες, με διαφορετικές επιλογές ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των δυσκολιών. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη αυτή την παράμετρο κατά την διαμόρφωση του υποστηρικτικού πλαισίου. Είναι ουσιώδες μέσω του δημοκρατικού διαλόγου και της συστηματικής και κατάλληλης ενημέρωσης το παιδί να αποκτήσει δεξιότητες αυτο-φροντίδας και να διαμορφώσει μια ρεαλιστική θέαση της κατάστασης ώστε να είναι σε θέση να υποστηρίζει τον εαυτό του και να διατυπώνει τις επιθυμίες και τις επιλογές του ως προς το αν, πότε, ποιοι φίλοι του ή συμμαθητές του ή άλλα πρόσωπα, και με ποιο τρόπο θα πληροφορηθούν σχετικά με την επιληψία. Η εδραίωση της αυτο-αποδοχής αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη των στόχων σε όλους τους τομείς. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται οι αυταρχικές, πιεστικές, τελειοθηρικές, ενοχοποιητικές, τιμωρητικές, υπερπροστατευτικές στάσεις και συμπεριφορές από την πλευρά των γονέων καθώς αυτοί οι παράγοντες παρεμβάλλονται ανασταλτικά στην ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και παρεμποδίζουν τη δόμηση σχέσεων αποδοχής, εμπιστοσύνης και συνεργασίας που αποτελούν τη βάση για την επίτευξη στόχων. Η εδραίωση πλαισίου θετικής συνεργασίας και κατάλληλης υποστήριξης επιτρέπει στο παιδί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το αίσθημα ματαίωσης όταν παρουσιάζονται επιπρόσθετες δυσκολίες (π.χ. όταν οι γνωστικές λειτουργίες όπως η ικανότητα για συγκέντρωση και μάθηση καθώς και η μνήμη επηρεάζονται αρνητικά από τη μη ικανοποιητική ρύθμιση με αποτέλεσμα το παιδί σε κάποιες περιπτώσεις να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να πετύχει τις επιδόσεις που επιθυμεί παρά τις προσπάθειες που καταβάλλει). Ακολούθως είναι ουσιώδες να παρέχεται στο παιδί ελεύθερος χρόνος (π.χ. για παιχνίδι ή άλλες δραστηριότητες), να δίδεται έμφαση στην ανάπτυξη πρωτοβουλίας, επιλογών και εναλλακτικών λύσεων (π.χ. να αποφεύγεται η εφαρμογή πιεστικών και άκαμπτων συνθηκών μελέτης καθώς αυτό επιτείνει την κόπωση επιφέροντας διάσπαση προσοχής και μείωση ικανότητας για μάθηση) και να υπάρχει κατάλληλη και συστηματική επιβράβευση και ενίσχυση ώστε να διασφαλίζεται το κίνητρο και το αίσθημα ικανοποίησης. Η έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των δυσκολιών είναι ουσιαστική για την ικανοποιητική συμμετοχή του παιδιού στο πλαίσιο των σχολικών δραστηριοτήτων. Η κατάλληλη υποστηρικτική και συμβουλευτική παρέμβαση από ειδικούς μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στον προσδιορισμό των αιτιών και την επίλυση των δυσκολιών που συνδέονται με τα θέματα του σχολείου. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ü Η επιληψία είναι μια διαταραχή του εγκεφάλου κατά την οποία μια ομάδα από νευρώνες αρχίζουν να λειτουργούν ταυτόχρονα και να εκπέμπουν ανώμαλα ηλεκτρικά σήματα. Οι νευρώνες αποτελούν τη βασική λειτουργική μονάδα του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος. ü Στην επιληψία η κανονική λειτουργία των νευρώνων διαταράσσεται προκαλώντας ασυνήθιστη συμπεριφορά, αισθήματα, αντιλήψεις και κάποτε σπασμούς, συσπάσεις μυών και απώλεια συνείδησης. ü Η επιληψία είναι μια ασθένεια με πολλές αιτιολογίες. Οποιαδήποτε κατάσταση μπορεί να επηρεάσει την κανονική λειτουργία των νευρώνων μπορεί να προκαλέσει επιληψία. Μια βλάβη στον εγκέφαλο από τραύμα, αιμορραγία, λοίμωξη (μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα) ή από μια άλλη ασθένεια ή ακόμα λόγω ανώμαλης ανάπτυξης του εγκεφάλου μπορεί να οδηγήσει σε επιληψία. ü Η επιληψία μπορεί ν' αναπτυχθεί λόγω ηλεκτοφυσιολογικών ανωμαλιών στις διασυνδέσεις μεταξύ των νευρώνων και μια ανισορροπία στο σύστημα των χημικών ουσιών που λειτουργούν σαν αγγελιαφόροι μεταξύ των νευρώνων και μεταβιβάζουν τα νευρικά ερεθίσματα από το ένα κύτταρο στο άλλο. ü Όταν ένα άτομο παρουσιάσει σπασμούς δεν σημαίνει κατ' ανάγκη ότι έχει επιληψία. Μόνο όταν ένα άτομο παρουσιάσει 2 ή περισσότερα επεισόδια σπασμών θεωρείται ότι πάσχει από επιληψία. ü Ορισμένες εξετάσεις όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, η αξονική και μαγνητική τομογραφία μπορούν να βοηθήσουν για τη διάγνωση της επιληψίας. ü Όταν γίνει η διάγνωση της επιληψίας είναι πολύ σημαντικό η θεραπεία ν' αρχίσει το συντομότερο. ü Για περίπου 80% των ασθενών που πάσχουν από επιληψία, η πάθησή τους μπορεί να ελεγχθεί με τα σύγχρονα φάρμακα και με χειρουργικές μεθόδους. ü Ορισμένα αντι-επιληπτικά φάρμακα μπορεί να επηρεάζουν την δράση ορισμένων άλλων φαρμάκων όπως των αντισυλληπτικών. ü Τα περισσότερα άτομα που πάσχουν από επιληψία ζουν μια κανονική ζωή. Παρά το γεγονός ότι η επιληψία δεν μπορεί να ιανθεί, εντούτοις σε αρκετούς ασθενείς φεύγει. ü Οι σπασμοί στις περισσότερες περιπτώσεις δεν προκαλούν βλάβη στον εγκέφαλο. ü Σε αρκετές περιπτώσεις ιδιαίτερα σε παιδιά αλλά και σε ενήλικες ασθενείς, αναπτύσσονται προβλήματα συναισθηματικά και συμπεριφοράς. Οι καταστάσεις αυτές αναπτύσσονται σαν αποτέλεσμα της αμηχανίας και της απογοήτευσης που νιώθουν οι ασθενείς μπροστά στην ασθένεια αυτή. ü Οι κοινωνικές επιπτώσεις που μπορούν να έχουν οι ενδεχόμενες επιληπτικές κρίσεις επιδεινώνουν τη συναισθηματική κατάσταση. Στο σχολείο οι συμμαθητές μπορεί να ενοχλούν και να πειράζουν τα παιδιά που πάσχουν και δεν είναι σπάνιες οι φορές που αυτά μπορεί να θέλουν ν' αποφύγουν το σχολείο για τους λόγους αυτούς. ü Για πολλούς ασθενείς με επιληψία, ο κίνδυνος των σπασμών περιορίζει την ανεξαρτησία και αυτονομία τους. Υπάρχουν χώρες όπου δεν τους επιτρέπεται να έχουν άδεια οδήγησης. Επίσης οι ψυχαγωγικές και αθλητικές δραστηριότητες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν είναι περιορισμένες. ü Επιπρόσθετα οι ασθενείς με επιληψία βρίσκονται σε ιδιαίτερο κίνδυνο για δύο καταστάσεις που μπορούν ν' απειλήσουν τη ζωή τους. Η πρώτη είναι η επιληπτική κατάσταση (status epilepticus) όπου συμβαίνουν επανειλημμένοι επιληπτικοί σπασμοί χωρίς μεσοδιαστήματα ανάληψης της συνείδησης του ασθενούς. Η δεύτερη είναι ο ξαφνικός και ανεξήγητος θάνατος. ü Οι περισσότερες γυναίκες που πάσχουν από επιληψία μπορούν να τεκνοποιήσουν αλλά θα πρέπει να συζητήσουν το θέμα με το γιατρό τους. Ιδιαίτερα πρέπει να δοθεί προσοχή στα φάρμακα τα οποία παίρνουν και το ρόλο τους στην εγκυμοσύνη. Οι πιθανότητες των γυναικών με επιληψία να έχουν ένα φυσιολογικό και υγιές παιδί είναι πέραν του 90%. ü Οι επιστήμονες μελετούν για ν΄ αναπτύξουν νέα αντι- επιληπτικά φάρμακα με στόχο να βελτιώσουν την θεραπεία για την επιληψία. Γίνονται έρευνες που στόχο έχουν να διαλευκάνουν καλύτερα με ποιο τρόπο οι χημικές ουσίες που μεταβιβάζουν τους ερεθισμούς από το ένα νευρικό κύτταρο στο άλλο. ü Επίσης μελετούνται οι μηχανισμοί που υπάρχουν στον εγκέφαλο για να ελέγχεται η δραστηριότητα των νευρώνων και ν' αποφεύγονται φαινόμενα που οδηγούν σε σπασμούς. Ο ρόλος των μη νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου βρίσκεται υπό διερεύνηση για να φανεί ο ρόλος τους στα επιληπτικά φαινόμενα. ü Ένας άλλος τομέας στον οποίο γίνεται έρευνα είναι η αναγνώριση των γονιδίων που μπορούν να επηρεάζουν την επιληψία. Οι πληροφορίες αυτές θα επιτρέψουν την πρόληψη της επιληψίας και να βοηθήσουν στην επιλογή καλύτερης θεραπείας. ü Διάφορες άλλες μορφές θεραπείας δοκιμάζονται από τους γιατρούς για την αντιμετώπιση της επιληψίας. Αυτές περιλαμβάνουν χειρουργικές επεμβάσεις για την κροταφική επιληψία, μεταμόσχευση εμβρυϊκών νευρώνων από ζώα, μεταμόσχευση αρχέγονων κυττάρων και έχουν σα στόχο τον έλεγχο και καταστολή των σπασμών. ü Επίσης γίνονται προσπάθειες για την δημιουργία μιας συσκευής η οποία θα μπορεί να προβλέπει τους σπασμούς 3 λεπτά προτού εκδηλωθούν. ü Στο μεταξύ βελτιώνονται από τους ερευνητές συνεχώς και οι απεικονιστικές μέθοδοι για τον εγκέφαλο όπως η αξονική και μαγνητική τομογραφία που στόχο έχουν να δώσουν όσο το δυνατό καλύτερες πληροφορίες για τον ασθενή και την επιληψία του. ü Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, σε μερικές περιπτώσεις σε παιδιά, εάν δοθεί μια συγκεκριμένη διατροφή (κετογενής), πλούσια σε λίπη και χαμηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες τότε η συχνότητα των σπασμών πιθανόν να μειώνεται. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Pediatrics 1999, 103: e86 2. Pediatrics 1999, 103: 1307-9 3. Pediatr Neurol 2000, 23:11-17 4. Epilepsia 2000, 41:2-9 5. Postgraduate Med, Vol 1 10, Issue 2, 2001 6. Ε-Medicine J, March 2001 7. NINDS, 2003 8. Schwartz /Lippincott 2003 9. Arch Dis Child 2004, 89:278-80 10. Pediatr Int 2004, 46:463-7 11. Landau WM, Kleffner FR. Syndrome of acquired aphasia with convulsive disorder in children. Neurology 1957; 7: 523-530. 12. International League Against Epilepsy. Proposal for classification of epilepsies and epileptic syndromes. Epilepsia 1985; 269 (3): 268-278. 13. McKinney W. McGreal d. aphasie syndrome. In children. Can Med Assoc J. 1974, 110: 637-639. 14. Deonna Th, Beaumanoir A, Gaillard F, Assal G. Acquired aphasia in childhood with seizures disorder: a heterogenous syndrome. Neuropediatrie 1977; 8: 263-273. 15. Holmes H, McKeevel M, Saunders Z. Epileptiform activity in aphasia of childhood: an epiphenomenon? Epilepsia 1981, 22: 205-219. 16. Dugas M. Masson M, Le Heuzey M, Regnier N. Aphasie de I' enfant avec epillepsie (syndrome de Landau-Kleffner): douze observations personnelles. Revue Neurologique (Paris) (1982): 138: 755-780. 17. Ansink BJJ, Sarpathie H, Van Dongen HR. The Landau Kleffner syndrome: case report and theoretical considerations. Neuropediatrics 1989; 20: 170-172. 18. Solomon GE, Carson D, Pavlakis S, et al. Intracranial EEG monitoring in Landau-Kleffner syndrome associated with left temporal lobe astrocytoma. Epilepsia 1993; 34: 557-560. 19. Pascual-Castroviego I. Nicardipine in the treatment of the acquired aphasia and epilepsy. Dev Med Child Neurol 1990; 32:930. 20. Nevsimalova S, Tauberova A, Doutlik S, et al. A role of autoimmunity in the etiopathogenesis of Landau- Kleffner syndrome? Brain Dev 1992; 14: 342-345. 21. Fayad MN, Roula Ch, Mikati M. Landau-Kleffner syndrome: consistent response to repeated intravenous-globulin doses: A case report Epilepsia 1997; 38: 489-494. 22. Maquet P, Hirsch E, Dive D, Salmon E, Marescaux C, Frank G. Cerebral flousose utilization during sleep in Landau- Kleffner syndrome: a PET study. Epilepsia 1990; 31: 778-783. 23. Cole AJ, Andermann F, Taylor L, et al. The Landau- Kleffner syndrome of acquired epileptic aphasia: an unusual clinical outcome, surgical experience, and absence of encephalitis. Neurology 1988; 38: 31-38. 24. de-Silva EA, Chugani DC, Muziko O, Chugani HT. LandauKleffner syndrome: metabolic abnormalities in temporal lobe are a common feature. J Child Neurol 1997; 12: 489-495. 25. Morrel F, Cooper M, Ali A, Smith MC, Pierre-Louis SJC, Wisler WW. Landau-Kleffner syndrome: metabolic, blood flow, and electrophysiology studies (Abstract). Epilepsia 1990; 31: 672. 26. Guerreiro M, Camargo E, Kato M, Menezes Netto JR, Silva E, Scotoni A, et al. Brain single emission computed tomography imaging in Landau- Kleffner syndrome. Epilepsia 1996; 37: 60-67. 27. Deonna T, Beaumanoir A, Gaillard F, Assal G. Acquired aphasia in childhood with seizure disorder. A heterogeneous syndrome. Neuropediatrics 1977; 8: 263-273. 28. Rapin I, Mattis S, Rowan AJ, Golden GG. Verbal auditory agnosis in children. Dev Med Child Neurol 1977; 19: 192-207. 29. Party G, Lyagoubi S, Tassinari CA. Subclinical electrical status epilepticus induced by sleep in children. Archs Neurol 1971; 24: 242-252. 30. Tassinari CA, Terzano G, Capocchi G, Dalla Beranrdina B, Vigevano F, Daniele O, Valladier C, Dravet C, Roger J. Epileptic seizures during sleep in children. In Epilepsy. The 8th International symposium 1977; pp345- 354 ed JK. Penry. Raven Press: New York. 31. Tassinari CA, Bureau M, Dravet C, Roger J, Daniele-Natale O. ElectFical status epilepticus during sleep in children (ESES). In Sleep and epilepsy, pp 464-479 ed Sterman MN. Shouse, Passouant P. Academic Press: London and New York. 32. Hirsch E, Marescaux C, Maquet P, Metz-Lutz M, Kiesmann M, Salmon E, Franck G, Kurtz D. Landau- Kleffner syndrome: A clinical and EEG study of five cases. Epilepsia 1990; 31: 756-767 33. Genton P, Guerrini R. What differentiates Landau- Kleffner syndrome from the syndrome of Continuous Spikes and Waves During Sleep? Archs Neurol 1993; 50: 1008-1009. 34. Bishop DVM. Age of onset and outcome of acquired aphasia with convulsive disorder (Landau- Kleffner syndrome). Dev Med Child Neurol 1985; 27: 705-712. 35. Kellermann K. Recurrent aphasia with subclinical bioelectric status epilepticus during sleep. Eur J Pediatr 1978; 128: 207-212. 36. Marescaux C, Hirsch E, Finck S, Maquet P, et al. Landau- Kleffner syndrome: A pharmacologic study of five cases Epilepsia 1990; 31: 768-777. 37. Lerman P, Lerman Sagie T, Kivity S. Effect of early corticosteroid therapy for Landau- Kleffner syndrome. Dev Med Child Neurol 1991; 33: 257-260. 38. Lagae LG, Silberstein J, Gillis PI, Casaer HG. Succesful use of intravenous immunoglobulins in Landau- Kleffner syndrome. Pediatr Neurol 1998; 18: 165-168. 39. Andrews R, Morrel F, Whisler WW. Subpial cortical transection in Landau-Kleffner syndrome. Ann Neurol 1989; 26: 469. 40. Sawhney IM, Roberstson IJ, Polkey CE, Binnie CD, Elwes RD. Multiple subpial transection: a review of 21 cases. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1995; 58: 344-349. a. Bruni J: Antiepileptic drug selection and adverse effects: an overview. Can. J. NeurolSci 1994, 21: 3-6. b. Proceedings Book of the 4th European Congress of Epileptology (2000), Florence Italy. c. Chadwick DW: An overview of the efficacy and tolerability of new Antiepileptic drugs. Epilepsia 1997, 38 Suppl 1: 59-62. d. Mattson RH: Efficacy and adverse effects of established and new Antiepileptic drugs. Epilepsia 1995, 36 Suppl 2: 13-26. e. Chadwick DW et al: Clinical administration of new Antiepileptic drugs: an overview of safety and efficacy. Epilepsia 1996, 37 Suppl 6:17-22. f. Vercelleto P et al: La maladie de Saint Paul. Extase et crises extatiques. Rev. Neurol 1994; 150: 835-839. g. Begley CE et al: The cost of the Epilepsy in the US: an estimate from population based clinical and survey data. Epilepsia 2000; 41 (3): 342-351. h. Fisher RS et al: The impact of Epilepsy from the patients perspective II: views about therapy and health care. Epilepsy Res 2000; 41 (1): 53-61. i. Fisher RS et al: The impact of Epilepsy from the patients perspective I: Descriptions and subjective perceptions. Epilepsy Res 2000; 41 (1): 39-51. 41. Devinsky O et al: Risc factors for health related quality of life in adolescents with …….Epilepsy. Epilepsia 1999; 40(12): 1715-1720. a. Baker GA et al: Development of a novel scale to assess life fulfillment as part of the further refinement of quality of life model for Epilepsy. Epilepsia 1994: 35 (3): 59-64. b. Devinsky O et al: Development of the quality of life in epilepsia inventory. Epilepsia 1995; 36(11):1089-1104. c. Austin JK et al: Adolescents with active or inactive epilepsy or asthma: A comparison of quality of life. Epilepsia 1996; 37 (121): 1228-1238. d. Shafer PO et al: Safety and activity of daily living for people with Epilepsy. In: Santilli N, ed. Managing seizures disorders: A handbook for healthcare professionals. Philadelphia: Lippincott-Raven, 1996:171-187.

#Εγκέφαλος #Παιδί #Έφηβος #Επιληψία